در هفته جاری، جرگهای در میرانشاه برگزار شد که در آن به ساکنین محل اولتیماتوم داده شد: پناه دادن به تحریک طالبان پاکستان (TTP) را متوقف کنید، در غیر آن، با عملیات نظامی روبرو میشوید. این رویداد چرخش عجیبی است؛ منطقهای که از سیاست بیپروای پاکستان نسبت به افغانستان بیشترین آسیب را دیده، اکنون با راهحل چنین نامعقول مواجه است.
باید واضح گفت: تیتیپی و طالبان افغانستان، دو نهاد جداگانه نیستند. آنها از نظر ایدیولوژیک همراستا و از نظر عملیاتی بههم پیوستهاند. در دوران جمهوری افغانستان، طالبان فعالانه سرکوب شدند که فعالیتهای آنها را محدود کرده بود. اما پس از سقوط کابل، این وضعیت دگرگون شد. مولوی فقیرمحمد، یکی از فرماندهان ارشد تیتیپی، همراه صدها نفر دیگر که فردای سقوط کابل از سوی طالبان آزاد شدند، اعلام کرد که اکنون افغانستان با شریعت اداره میشود، پاکستان نیز باید از آن پیروی کند.
امروز، طالبان صاحب یک حکومت هستند. اگر عملیاتی در وزیرستان شمالی انجام شود، جنگجویان تیتیپی بهسادگی به افغانستان عقبنشینی خواهند کرد؛ کاری که بارها پیش از این انجام دادهاند. طالبان افغان، که سالها از سوی دولتهای پاکستان دلجویی میشد، از جمله تمجید معروف عمران خان مبنی بر «شکستن زنجیرهای بردگی» تا دیدارهای اخیر دیپلماتیک اسحاقدار وزیر خارجه پاکستان، بعید است در این ماجرا مداخله کنند. [حکومت سرپرست افغانستان بارها اعلام کرده که تهدیدی از خاک افغانستان متوجه هیچ کسی نیست و رویدادهای امنیتی در پاکستان مشکل داخلی این کشور است.]
طالبان بدون حمایتهای خارجی نمیتوانستند افغانستان را تصرف کنند. از ۱۱ سپتمبر بدینسو، پاکستان پناهگاه امنی برای طالبان افغان فراهم کرد و اقدامات دیپلماتیک اخیر پاکستان تنها به رسمیتبخشی بیشتر به حکومت طالبان انجامیده است. در چنین شرایطی، خواستن از شهروندان پاکستانی برای مبارزه با تروریزم نهتنها غیرعملی، بلکه بسیار خطرناک است.
پس از عملیات ضربعضب، مردم وزیرستان شمالی بارها علیه بازگشت طالبان اعتراض کردند. اعتراضاتی شجاعانه و مداوم، اما عمدتاً نادیده گرفته شدند. اکنون گفتن اینکه این شهروندان پاکستانی به طالبان پناه میدهند، ادعایی مضحک است، آنهم با در نظر گرفتن جانهای بیشماری که از دست رفته و نابودی اقتصاد محلی.
علاوه بر این، طالبان تنها در وزیرستان شمالی حضور ندارند، بلکه در مناطق لکی مروت، بنو، تنگی، دیخان، کرک، وزیرستان جنوبی و چندین منطقه دیگر خیبر پختونخوا نیز حضور دارند. هدف قرار دادن یک منطقه، در خوشبینانهترین حالت، نشانه اطلاعات ضعیف و در بدترین حالت، سیاست خصمانه است. حتی اگر هدف از عملیات، ریشهکنسازی تروریزم باشد (که با توجه به سیاستهای پیشین دولت پاکستان و توافقنامه دوحه، تردیدهای جدی وجود دارد) این تهدید بهزودی فراتر از خیبر پختونخوا گسترش خواهد یافت.
حضور طالبان افغان در پاکستان محدود به جنگجوها نیست. خانوادهها، کسبوکارها و رهبران آنها همچنان در پاکستان حضور دارند. بنابراین، در حالیکه آنها میدانند حاکمیتشان در افغانستان شکننده است، دلجوییهای ادامهدار پاکستان، برایشان یک پایگاه امنتر فراهم میکند.
خبر نگرانکننده دیگر، تشکیل کمیتهای برای احیای نظام جرگه در مناطق سابق تحت اداره فدرال FATA است. این اقدام تنها میتواند بهعنوان شکست کامل دولت در ارائه سیستم قضایی پاکستان به شهروندان مناطق سابق FATA تلقی شود.
هدف از ادغام مناطق قبایلی FATA در فدراسیون پاکستان این بود که ساکنان آن مناطق از حقوق بنیادین مندرج در قانون اساسی پاکستان برخوردار شوند. اما با احیای نظام جرگه، نه تنها قانون اساسی در این مناطق تضعیف میشود، بلکه دولت عملاً رویههای قضایی خود را نیز زیر سوال میبرد.
از زمان ادغام، توجه چندانی به توسعه حکمرانی و سیستم قضایی در این مناطق نشده است. در نتیجه، این ادغام تاریخی اکنون با تهدیدی جدی مواجه است.
تشکیل این کمیته جرگه، بوی بازگشت به قوانین ظالمانه دوران استعمار از جمله مقررات جنایی مرزی (FCR) را میدهد؛ قانونی که مجازات جمعی را بر کل شهرها و روستاها تحمیل میکرد، گویی همه مردم یک منطقه باید بهخاطر رفتار چند نفر مجازات شوند. این دقیقاً همان سناریویی است که اکنون در میرانشاه تکرار میشود.
نکته حیرتانگیز اینکه طالبان نیز خواستار لغو ادغام مناطق قبایل FATA و حاکمیت مطلق بر این مناطق شدهاند. جنرال فیض در مذاکراتش با طالبان به ارائه دادخواستی به دیوان عالی برای لغو ادغام اشاره کرده بود. تشکیل این کمیته، یادآور همان تهدید است.
پاکستان تنها زمانی به سوی امنیت حرکت خواهد کرد که موضعی جدی و اصولی در برابر طالبان افغان و شاخه پاکستانی آنها اتخاذ کند. تا آن زمان، قربانی کردن شهروندان، احیای جرگه و عملیاتهای گزینشی، نه صلح به همراه خواهد داشت، و نه پایان بینظمی؛ بلکه تنها این آشوب را طولانیتر خواهد کرد.
سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید
محسن داور، رییس جنبش ملی دموکراتیک پاکستان
فرایدی تایمز – Friday Times