دیپلماسی فولاد؛ حرکت آسیایمرکزی به جنوب از طریق افغانستان
خبرگزاری دید: برای کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی، افغانستان نقطه ترانزیتی کلیدی در کوتاهترین مسیر به دریای عرب است و جایگزینی برای مسیرهایی از روسیه، چین یا مسیر غربی از طریق دریای خزر محسوب میشود.
ایالات متحده و متحدانش ممکن است از بازگشت طالبان به قدرت احساس نگرانی کنند، بهویژه با توجه به سابقه افراطگرایی این گروه، ادامه سرکوبها و فروپاشی تلاشهای چند دههای غرب در افغانستان. با این حال، طالبان در جستوجوی سرمایهگذاری برای زیرساختهای راهآهن، در حال تقویت روابط با کشورهای جنوب جهان – بهویژه آسیای مرکزی – است.
برای کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی، افغانستان نقطه ترانزیتی کلیدی در کوتاهترین مسیر به دریای عرب است و جایگزینی برای مسیرهایی از روسیه، چین یا مسیر غربی از طریق دریای خزر محسوب میشود.
این کشور جنگزده – که در چهارراه آسیای مرکزی و جنوبی واقع شده – بهعنوان پل زمینی میان جمهوریهای سابق شوروی و بازارهای اصلی منطقه از جمله هند و پاکستان عمل میکند. این موقعیت استراتژیک باعث شده تا بازیگران منطقهای به سرمایهگذاری در ساخت شبکه راهآهن افغانستان علاقهمند شوند، چرا که این مسیر جدید میتواند برخی از منافع جیوپولیتیکی وجیواقتصادی آنها را محقق کند.
سفر اخیر مراد نورتلیو، وزیر خارجه قزاقستان، به کابل بیشتر بر توسعه زیرساختهای ریلی افغانستان متمرکز بوده است. بزرگترین اقتصاد آسیای مرکزی آماده است ۵۰۰ میلیون دالر در ساخت راهآهن ۱۱۵ کیلومتری از «تورغندی» در مرز افغانستان با ترکمنستان تا شهر «هرات» سرمایهگذاری کند.
هیئتهای افغانستان و قزاقستان که یادداشت تفاهمی در این پروژه امضا کردهاند، انتظار دارند در ماههای آینده توافقات و قراردادهای جدیدی را نهایی کنند. پیشبینی میشود که مطالعه دقیق ساختوساز تا زمستان کامل شده و مقامات افغانستان انتظار دارند که ساخت این پروژه تا پایان سال آغاز شود.
در همین حال، کابل امیدوار است توافقهای مشابهی با کشورهای همسایه از جمله ازبیکستان و ترکمنستان، و همچنین با روسیه و پاکستان امضا کند. به گفته کارشناسان ریلی طالبان، این چهار کشور – بههمراه قزاقستان – قرار است نقش عمدهای در توسعه شبکه ۷۰۰ کیلومتری راهآهن افغانستان ایفا کنند.
از سوی دیگر، مقامات سیاسی طالبان این پروژه را فرصتی برای افزایش اهمیت جیوپولیتیکی افغانستان میدانند.
محمد رحمان، کاردار منصوب طالبان در قزاقستان، گفت: «این پروژه به ما کمک میکند تا وابستگی اقتصادی و انزوا را کاهش دهیم و افغانستان را بهطور فعالتری در اقتصاد منطقهای ادغام کنیم.»
از دیدگاه او، کشورهایی که در زیرساختهای ریلی افغانستان سرمایهگذاری میکنند، به حامیان ثبات افغانستان تبدیل خواهند شد. به باور او، پروژههایی مانند ساخت راهآهن میتواند افغانستان را به یک مرکز ترانزیت برای کشورهای منطقه تبدیل کند.
رحمان تأکید کرد: «از طریق این راهآهن، افغانستان میتواند کالاها را با هزینهای بسیار کمتر وارد کند و این باعث خواهد شد کالاهای ضروری برای مردم مقرونبهصرفهتر شود.»
از همه مهمتر، این راهآهن مسیری را برای انتقال منابع طبیعی آسیای مرکزی به بازارهای جهانی از طریق دریا باز میکند و همزمان قابلیتهای «دهلیز میانی» به سمت غرب را افزایش میدهد. خلاصه، پروژههای ریلی افغانستان برای اتصال اوراسیا از اهمیت ویژهای برخوردارند. به همین دلیل است که قزاقستان – ثروتمندترین کشور آسیای مرکزی از نظر منابع معدنی – نخستین کشوری بود که بهطور عمومی مذاکرات زیرساختی با طالبان را آغاز کرد.
در نتیجه ابتکار دیپلماتیک آستانه، قزاقستان اکنون یکی از ده شریک اصلی تجاری افغانستان است. سال گذشته، گردش تجاری میان دو کشور به ۵۴۵.۲ میلیون دالر رسید که از این مقدار، صادرات کالاهای قزاقی ۵۲۷.۷ میلیون دالر بود.
در ماهها و سالهای آینده، انتظار میرود کشورهای دیگر منطقه نیز راه قزاقستان را دنبال کرده و روابط خود را با افغانستان تحت رهبری طالبان عادیسازی کنند.
تنها کشور آسیای مرکزی که آشکارا از تعامل با طالبان خودداری کرده و مکرراً درباره تهدیدهای تروریستی از افغانستان هشدار میدهد، تاجیکستان است. این رویکرد جمهوری سابق شوروی تعجبآور نیست، چرا که گروههای افراطی مخالف دولت دوشنبه (مانند جنبش اسلامی تاجیکستان) در مناطق تحت کنترل طالبان پناه یافتهاند.
ایالات متحده و کشورهای غربی نیز همچنان نسبت به بلندپروازیهای منطقهای طالبان بدبین هستند. آنها حکومت طالبان را بهرسمیت نشناختهاند، بهویژه بهدلیل سابقه ضعیف حقوق بشر، بهویژه در قبال زنان و اقلیتها.
علاوه بر این، در تاریخ ۸ جولای، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامهای را تصویب کرد که سیاستهای طالبان در قبال زنان و دختران افغانستان را بهشدت محکوم میکند. این سند توسط ۱۱۶ کشور – از جمله تمام کشورهای آسیای مرکزی – مورد حمایت قرار گرفت.
«مارس سارییف»، کارشناس سیاسی و امنیتی قرقیزی، معتقد است که امریکا در نهایت قصد بازگشت به افغانستان را دارد – نه از طریق عملیات نظامی، بلکه از طریق دیپلماسی و اقتصاد.
او تأکید کرد: «این فقط مسئله زمان است. ایالات متحده از افغانستان و جنبش طالبان برای تغییر توازن نیروهای جیوپولیتیکی در آسیای مرکزی استفاده خواهد کرد – مثلاً برای تضعیف اتحاد روسیه و چین، و تقویت نفوذش در منطقه.»
از سوی دیگر، امریکا ممکن است ارزش بلندمدتی در افغانستان بهعنوان یک مرکز ترانزیت پایدار برای اتصال آسیای مرکزی به بازارهای جهانی ببیند – هدفی که در طول تلاشهای بازسازیاش در این کشور دنبال میکرد.
کشورهایی چون قزاقستان و ازبیکستان که سکولار و در حال نوسازی هستند، میتوانند با ترویج روابط اقتصادی و ادغام منطقهای، از این دیدگاه حمایت کرده، انزوای افغانستان را کاهش داده و ثبات آن را افزایش دهند.
از آنجایی که گفته میشود مذاکراتی برای آغاز پروازهای مستقیم میان افغانستان و قزاقستان در حال انجام است، در آینده نزدیک، کابل تقریباً بهطور قطع اولویت روابط خود را به آستانه – شریک اصلی طالبان در منطقه – خواهد داد.
ترجمه و تلخیص: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: نیکولا میکویچ
منبع: تایمز اف سنترال آسیا – Times of Central Asia