پروژه راهآهن ازبیکستان-افغانستان-پاکستان؛ دگرگونی در تجارت منطقهای و اتصالپذیری
خبرگزاری دید: پروژه راهآهن ترانزیتی افغانستان که نخست در ۲۰۱۸ پیشنهاد شده بود، قرار است بیش از ۷۰۰ کیلومتر در خاک افغانستان امتداد یابد و زمان حملونقل کالا از آسیای مرکزی به دریای عرب را از چندین هفته به چند روز کاهش دهد. در صورت تکمیل موفقانه، این خط آهن قادر خواهد بود سالانه تا ۲۰ میلیون تُن بار حمل کند و به دهلیزی حیاتی برای تجارت میان آسیای مرکزی و بنادر تبدیل شود.
در ۱۷ جولای ۲۰۲۵، کشورهای پاکستان، افغانستان و ازبیکستان طی نشست سطح بلند در کابل، توافقنامه چارچوب سهجانبهای را برای انجام مطالعه امکانسنجی مشترک پروژه راهآهن ازبیکستان-افغانستان-پاکستان (UAP) امضا کردند. این توافقنامه گامی مهم در جهت تقویت اتصال منطقهای و ادغام اقتصادی به شمار میرود که آسیای مرکزی را از طریق یک دهلیز راهآهن استراتژیک به آسیای جنوبی وصل میکند.
مسیر پیشنهادی این راهآهن از شهر ترمذ در ازبیکستان آغاز شده، از مزار شریف و لوگر در افغانستان میگذرد و از طریق گذرگاه خیبر وارد پاکستان میشود و در نهایت به بنادر جنوبی پاکستان میرسد. هر سه کشور بر تعهد خود نسبت به همکاری صلحآمیز، افزایش تجارت و شکوفایی مشترک منطقهای تأکید کردند. این راهآهن برای حمل مسافر و بار در نظر گرفته شده و قرار است از تجارت دوجانبه، منطقهای و ترانزیتی حمایت کند.
پروژه راهآهن ترانزیتی افغانستان که نخست در ۲۰۱۸ پیشنهاد شده بود، قرار است بیش از ۷۰۰ کیلومتر در خاک افغانستان امتداد یابد و زمان حملونقل کالا از آسیای مرکزی به دریای عرب را از چندین هفته به چند روز کاهش دهد. در صورت تکمیل موفقانه، این خط آهن قادر خواهد بود سالانه تا ۲۰ میلیون تُن بار حمل کند و به دهلیزی حیاتی برای تجارت میان آسیای مرکزی و بنادر تبدیل شود. این امر موجب کاهش قابلتوجه هزینههای حمل، افزایش بهرهوری تجاری و تأمین درآمد ترانزیتی مورد نیاز افغانستان خواهد شد.
این پروژه توجه بازیگران بینالمللی مانند روسیه، ایران و نهادهای مالی را جلب کرده است، هرچند بیثباتی سیاسی و کمبود بودجه – به ویژه در داخل افغانستان – چالشهایی را ایجاد کردهاند. با این حال، توافق سهجانبه اخیر نشانهای از تجدید حرکت و اراده سیاسی قوی برای پیشبرد این پروژه است. مقامهای افغانستان این توسعه را گامی کلیدی در مسیر ادغام اقتصادی منطقهای توصیف کردهاند و تأکید دارند که بهبود زیرساختها میتواند به ثبات و توسعه بلندمدت افغانستان کمک کند.
پروژه راهآهن ترانزیتی UAP از نظر استراتژیک برای سراسر اوراسیا اهمیت عمیقی دارد و این ظرفیت را دارد که منطقه را به قطب تجارت، اتصال و همکاری تبدیل کند. با اتصال آسیای مرکزی به بنادر جنوبی پاکستان، این دهلیز نه تنها دسترسی به بازارهای جهانی را فراهم میسازد بلکه نقش حیاتی در بازسازی اقتصادی و ادغام افغانستان ایفا خواهد کرد.
همکاری سهجانبه ازبیکستان، افغانستان و پاکستان نشاندهنده دیدگاه مشترک آنان برای شکوفایی منطقهای است، جایی که وابستگی اقتصادی میتواند تنشهای سیاسی را کاهش دهد، اعتماد را گسترش دهد و ثبات پایدار را به ارمغان آورد.
با پیشرفت پروژه، انتظار میرود هزاران فرصت شغلی ایجاد شود، توسعه زیرساختی تسریع گردد و بخشهایی چون زراعت، نساجی، ساختمان و ترانسپورت تحریک شوند. تعهد ازبیکستان به گسترش روابط تجاری و تقویت نقش مرکز تجارت بینالمللی ترمذ، ظرفیت این پروژه را به عنوان ستون فقرات رشد منطقهای و صلحسازی برجستهتر میسازد.
در مرحله بعدی پروژه راهآهن UAP، سه کشور شریک توافق کردهاند که یک کمیته هماهنگی سهجانبه تأسیس کنند تا مطالعات تخنیکی را نظارت کند، مدلهای تمویل را نهایی نماید و روند تطبیق پروژه ۴.۸ میلیارد دالری را مدیریت کند که هدف آن تکمیل تا سال ۲۰۲۷ است. این پروژه صرفاً یک طرح زیرساختی فیزیکی نیست، بلکه به عنوان «پل اعتماد» تجسم و تصور شده است که مسیرهای تجارتی را بازطراحی میکند، ظرفیتهای عظیم اقتصادی منطقه را آزاد میسازد و نیکنیتی سیاسی را تقویت میکند.
هرچند چین رسماً بخشی از توافقنامه نیست، اما بهطور غیررسمی از این پروژه حمایت میکند و آن را مکملی برای طرح کمربند و جاده (BRI) خود میداند. این حمایت نشاندهنده تعهد پکن به اتصال منطقهای و کاهش نقش هند در افغانستان پسا ۲۰۲۱ است.
پروژه UAP با هدف استراتژیک پاکستان برای تبدیل شدن به یک مرکز مهم تجارت و ترانزیت میان آسیای مرکزی، چین و خاورمیانه همخوانی دارد.
با همکاری فزاینده با افغانستان و ازبیکستان، پاکستان در حال خلق فضای جیوپولیتیکی جدید برای بازتنظیم موضع منطقهایاش است. این تغییر به اسلامآباد اجازه میدهد تمرکز بیشتری بر چالشهای جدیتر در مرزهای شرقیاش – به ویژه روابط پیچیده با هند – داشته باشد.
خلاصه اینکه، پروژه راهآهن ازبیکستان-افغانستان-پاکستان (UAP) چیزی فراتر از یک پروژه حملونقل است؛ این نقشهراه برای دگرگونی منطقهای از طریق ادغام اقتصادی، همکاری استراتژیک و اعتماد متقابل به شمار میرود. هرچند گرم شدن روابط اخیر میان پاکستان و طالبان انرژی تازهای برای پیشبرد پروژه ایجاد کرده، اما ماهیت شکننده این آشتی در بحبوحه فعالیتهای فرامرزی شورشیان، چالشی اساسی باقی میماند.
با این وجود، اگر آتشبس فعلی میان اسلامآباد و کابل حفظ شود، میتواند نقطه عطفی در منطقه رقم زند و سه کشور را به تحقق پروژهای نزدیکتر کند که نهتنها مسیرهای تجاری را بازسازی میکند، بلکه رشد اقتصادی را تحریک کرده و نقش آنها را بهعنوان مراکز ترانزیتی تقویت مینماید. با سرمایهگذاری در اتصال و ادامه تعامل سیاسی، ازبیکستان، افغانستان و پاکستان در حال ایجاد زیرساختی برای منطقهای با ثبات، شکوفا و بههمپیوسته هستند که در آن، زیرساختها نهتنها ابزار اقتصادی، بلکه پلی برای صلح و اعتماد منطقهای است.
نویسنده: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: سایمه افضل
منبع: اوراسیا ریویو – Eurasia Review