وقتی صحبت از رسیدگی به دو بحران بزرگ فعلی در جهان اسلام ـ ویرانی غزه و افغانستان ـ میشود، کشورهای عربی و مسلمان عملکردی بهشدت ضعیف داشتهاند.
نهاد اصلی آنها، سازمان همکاری اسلامی (OIC) در این میان بهویژه با وجود لفاظیهای شدید، از انجام اقدامات جدی و ملموس بسیار ناتوان بوده است.
این سازمان که مقر آن در عربستان سعودی است، از ۵۷ کشور عمدتاً مسلمان تشکیل شده و قرار است نقش نماینده و مشاور را در تصمیمگیری و ارائه توصیههایی درباره مسایل کلان مسلمانان جهان ایفا کند. این سازمان خود را «صدای جمعی جهان اسلام» مینامد.
با این حال، در برابر حملات بیامان اسرائیل به غزه، این نهاد کاملاً بیتأثیر بوده است.
سازمان همکاری اسلامی همچنین در مواجهه با حکومت طالبان در افغانستان نیز ناتوان بوده است.
بیانیههای قوی، عملکرد ضعیف
با وجود ادعای سازمان همکاری اسلامی مبنی بر وجود امت متحد (امت جهانی اسلام، «اسلام فراتر از مرزها» تعریف شده)، این سازمان بهشکلی تأسفبار در قبال بحرانهای غزه و افغانستان دچار تفرقه و بیعملی بوده است.
درست است که این سازمان عملیات اسرائیل در غزه را محکوم کرده و خواستار آتشبس فوری و بدون قیط و شرط و رساندن کمکهای انسانی به مردم گرسنه غزه شده است.
همچنین هرگونه اقدام اسرائیل برای تخلیه جمعیتی و الحاق نوار غزه و کرانه باختری را رد کرده، که اگر انجام شود، راه حل دوکشوری برای حل منازعه دیرینه فلسطین ـ اسرائیل را عملاً نابود خواهد کرد.
این سازمان همچنین از بیانیه مشترک اخیر وزرای خارجه ۲۸ کشور ـ از جمله بریتانیا، بسیاری از اعضای اتحادیه اروپا و جاپان ـ در حمایت از آتشبس فوری در غزه و تصمیم فرانسه برای به رسمیت شناختن کشور فلسطین، استقبال کرده است.
اما واقعیت این است که سازمان همکاری اسلامی بیشتر در صدور بیانیه مهارت دارد و این موضعگیریها، همانند جامعه جهانی، بیشتر در حد کلمات باقی ماندهاند و فاقد اقدامات عملی هستند.
چه اقداماتی میتوانست در مورد غزه انجام شود؟
بدیهی است که کشورهای مسلمان میتوانند و باید اقدامات بیشتری انجام دهند.
برای نمونه، سازمان همکاری اسلامی نتوانسته کشورهای همسایه اسرائیل، بهویژه مصر و اردن را قانع کند که گذرگاههای مرزی خود را برای ارسال کمکهای بشردوستانه به غزه، کرانه باختری یا اسرائیل باز کنند، حتی بهرغم مخالفت رهبران اسرائیل.
همچنین این سازمان نتوانسته کشورهایی مانند مصر، اردن، امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش را مجاب کند که روابط دیپلماتیک خود را با اسرائیل تا زمان پذیرش راه حل دوکشوری به حالت تعلیق درآورند.
علاوه بر این، سازمان همکاری اسلامی از درخواست انور ابراهیم، نخستوزیر مالزیا، و فرنچسکا آلبانیزه، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور فلسطین، مبنی بر تعلیق عضویت اسرائیل در سازمان ملل، حمایت نکرده است.
این سازمان همچنین از اعضای ثروتمند خود، بهویژه عربستان و امارات، نخواسته تا از منابع اقتصادیاش برای فشار بر رییسجمهور امریکا، جهت توقف فروش تسلیحات به اسرائیل و فشار بر بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، برای پایان دادن به جنگ استفاده کنند.
وضعیت افغانستان
در دسمبر ۲۰۲۲، حسین ابراهیم طه، دبیرکل سازمان همکاری اسلامی، خواستار کمپاین جهانی برای اتحاد علما و مراجع اسلامی علیه تصمیم طالبان برای ممنوعیت تحصیل دختران شد.
اما درست یک ماه بعد، این سازمان به جای موضعگیری قاطع، صرفاً ابراز نگرانی کرد و از جامعه جهانی خواست که «در امور داخلی افغانستان دخالت نکند.»
در عمل، سازمان همکاری اسلامی و به تبع آن، بیشتر کشورهای مسلمان، هیچ اقدامی عملی به دلیل رفتارهای طالبان انجام ندادهاند.
در حالی که هیچ کشور مسلمان بهطور رسمی حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته (فقط روسیه چنین کرده) اغلب اعضای OIC با طالبان در سطوح سیاسی، اقتصادی، مالی و تجاری تعامل داشتهاند.
چرا اینقدر ناتوان است؟
دلایل زیادی برای بیاثر بودن سازمان همکاری اسلامی وجود دارد.
اول این که این سازمان شامل مجموعهای متنوع از نظر سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است، اما مهمتر از آن، این سازمان نتوانسته بهعنوان یک «پل ارتباطی» عمل کند و یک راهبرد مشترک برای غلبه بر اختلافات جیوپولیتیکی و فرقهای اعضایش ایجاد نماید.
در شرایط بینالمللی فعلی که دچار قطبیشدگی شدید است، رقابت میان اعضای OIC و رقابت آنها با قدرتهای جهانی مانند امریکا و چین، باعث شده این سازمان فقط به یک «محفل حرفزدن» تبدیل شود.
این وضعیت به حکومت افراطی اسرائیل و طالبان اجازه داده تا بدون مجازات به اقدامات خود ادامه دهند.
زمان آن رسیده که کارآیی سازمان همکاری اسلامی مورد بازنگری قرار گیرد و بررسی شود که چگونه میتواند امت اسلام را بهطور موثرتر متحد کند.
این امر همچنین میتواند فرصتی برای کشورهای عضو باشد تا یک راهبرد مشترک و کارآمد برای صلح و ثبات در جهان اسلام و روابطش با جهان خارج تدوین کنند.
ترجمه و تلخیص: سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید
امین صیقل
کانورسیشن – Conversation