چرا جنگهای آینده بر سر منابع آب خواهد بود
خبرگزاری دید: نتایج بیتوجهی به ناامنی آبی فاجعهبار خواهد بود. تا سال ۲۰۵۰، چالشهای مربوط به آب میتواند بیش از نیمی از تولید مواد غذایی جهان را تهدید کند. کمبود آب پیشبینی میشود که تولید ناخالص داخلی (GDP) کشورهای پردرآمد را تا ۸٪ و کشورهای کمدرآمد را تا ۱۰ تا ۱۵٪ کاهش دهد.
در سالهای پیش رو، ناامنی فزاینده آب، ثبات داخلی بسیاری کشورها را تهدید خواهد کرد، موجودیت شهرهای بزرگ در سراسر جهان را به چالش خواهد کشید و منازعات بینالمللی را تشدید خواهد کرد. نگرانی بزرگتر این است که رهبران جهان حتی چارچوب فکری لازم برای درک این تهدید را ندارند، چه برسد به اینکه اقدام معناداری در برابر آن انجام دهند.
یک مطالعه علمی اخیر نشان داده است که از سال ۲۰۰۲ تاکنون، جهان شاهد کاهش حیرتآور منابع آب سطحی و زیرزمینی بوده است. تمام قارهها سطحی بیسابقه از خشکی را تجربه کردهاند. بدتر آن که مناطقی که دچار خشکیدگی شدید هستند، گستردهتر و به هم پیوستهتر شدهاند و بیشتر نیمکره شمالی را تهدید میکنند. منطقهای که از اروپای غربی آغاز شده و از خاورمیانه، آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، فلات تبت و شمال چین میگذرد، از بدترین نقاط است. شمال آفریقا نیز در معرض خطر قرار دارد، همانند منطقه عظیمی که از شمال کانادا تا امریکای مرکزی امتداد یافته است.
نتایج بیتوجهی به ناامنی آبی فاجعهبار خواهد بود. تا سال ۲۰۵۰، چالشهای مربوط به آب میتواند بیش از نیمی از تولید مواد غذایی جهان را تهدید کند. کمبود آب پیشبینی میشود که تولید ناخالص داخلی (GDP) کشورهای پردرآمد را تا ۸٪ و کشورهای کمدرآمد را تا ۱۰ تا ۱۵٪ کاهش دهد. تقاضا برای آب شیرین تا ۲۰۳۰ حدود ۴۰٪ بیش از عرضه خواهد شد. مگر اینکه کشورها تأمین آب جمعیت خود را با دقت مدیریت کنند، تهدیدهای امنیت داخلی تقریباً حتمی خواهد بود.
بر اساس برآوردها، تا سال ۲۰۵۰ حدود ۶۸٪ جمعیت جهان در شهرها زندگی خواهند کرد. با گسترش شهرها، چرخههای طبیعی تجدید آب مختل میشوند و منابع آب زیرزمینی اطراف بهطور بیرویه مصرف میشوند. کمبود آب هماکنون یکی از ویژگیهای رایج زندگی شهری است. نمونههای برجسته شامل بنگلور، پکن، بیروت، بوگوتا، قاهره، کیپتاون، دنور، هنگکنگ، اسلامآباد، جاکارتا، کویتسیتی، لاهور، لندن، لسآنجلس، میامی، مسقط، دهلینو، شانگهای و تیانجین است. برخی سیستمهای آبی تقریباً در آستانه فروپاشی کامل قرار گرفتهاند.
در سال ۲۰۲۴، استانبول، مکسیکوسیتی و ژوهانسبورگ همگی در آستانه خشک شدن کامل قرار داشتند، اما با اقدامات اضطراری به موقع از فاجعه گریختند. امسال، تهران بهشدت با بحران آب مواجه است و کابل احتمالاً برای چندین سال در آستانه فروپاشی سیستم آبی باقی خواهد ماند.
در مواجهه با این چالشها، قدرتهای بزرگ جهان اقدامهای تهاجمی انجام خواهند داد، فارغ از اینکه چه پیامدی برای همسایگان ضعیفترشان داشته باشد. ایالات متحده و مکسیک همواره بر سر اجرای معاهده تقسیم آب سال ۱۹۴۴ اختلاف داشتهاند؛ واشنگتن تهدید کرده که آب شهرهای تیخوانا و مکزیکالی را قطع خواهد کرد زیرا مکزیک ۱.۵ میلیارد لیتر مکعب آب بدهکار است.
توسعه صنعت پرمصرف پنبه در سینکیانگ چین و همچنین ساخت سدها و کانالهای متعدد در این ایالت موجب کمبود آب در قزاقستان شده است. روسیه برای صرفهجویی در آب در برابر کاهش بارندگی ناشی از تغییرات اقلیمی، ۴۰ سد بر روی رود ولگا ساخته و ۱۸ سد دیگر نیز در حال احداث است که این امر به تشدید کاهش سطح دریای خزر منجر شده است. کشورهای قزاقستان، آذربایجان، ایران و ترکمنستان باوجود توافقنامه سال ۲۰۱۸ درباره دریای خزر، گزینههای اندکی دارند.
قدرتهای بزرگ تنها بازیگران این میدان نیستند. همه کشورها در پی دسترسی تهاجمی به آب شیرین خواهند بود. مصر که همواره با کمبود آب روبروست، به سومالی ـ رقیب تاریخی اتیوپی ـ کمک نظامی ارایه داده تا بر آدیسآبابا فشار وارد کند و امتیازاتی در مورد حقوق آبی نیل به دست آورد. ایران و افغانستان که سالها بر سر حقوق آبی رود هیرمند اختلاف داشتهاند، در ۲۰۲۳ زمانی که این مناقشه به اوج رسید، در مرزها درگیر شدند.
اگرچه معاهدهای برای تنظیم جریان آب وجود دارد، اما تهران همچنان از دسترسی ناکافی به آب این رودخانه ناراضی است. وزیر نیروی ایران بهطور علنی بر اهمیت امنیت آبی تأکید کرد، در حالی که کشورش در سال جاری بازگرداندن اجباری ۷۰۰ هزار مهاجر افغانستانی را شدت بخشید.
با ادامه کاهش منابع آب، درگیری مستقیم بر سر آب در سالهای آینده تقریباً اجتنابناپذیر است. محتملترین مورد، اختلاف هند و پاکستان است. این دو کشور حوضه رودخانه سند را که سرچشمهاش در هند است، اما شریان حیاتی کشاورزی و بازرگانی پاکستان به شمار میرود، به اشتراک دارند.
حوضه سند به دلیل ذوب شدن یخچالهای هیمالیا و کاهش بارش ناشی از تغییرات اقلیمی به شدت خشک میشود؛ روندی که احتمالاً برگشتناپذیر است. این دو رقیب در سال ۱۹۶۰ معاهدهای برای تنظیم جریان آب امضا کردند که با وجود چندین دوره خشونت همچنان پابرجا ماند.
اما اکنون دهلی نو ادعا میکند که دیگر به این معاهده پایبند نیست. پاکستان هشدار داده که هرگونه اختلال در تأمین آب آن، «اقدامی جنگی» محسوب خواهد شد.
آب بهطور فزایندهای به نقطهضعف در منازعات آینده تبدیل خواهد شد. سطح کنونی خشکسالی قارهای بدتر خواهد شد، زیرا رهبران جهانی نشانههای هشداردهنده را نادیده میگیرند و اقدامی معنادار در برابر تغییرات اقلیمی انجام نمیدهند. مسایل مربوط به آب معمولاً بهصورت موردی و بر اساس چالشهای مربوط به یک سفره یا رودخانه خاص بررسی میشوند. با این حال، خشکسالیها و کمبود آب مشکلات بسیار گستردهتری ایجاد میکنند، از جمله مهاجرتهای گسترده و پناهجویان. ماهیت فراگیر این تهدیدها به این معناست که هیچ کشوری مصون نخواهد بود. تغییرات اقلیمی و سوءاستفاده از منابع موجود آبی یکی از محرکهای اصلی منازعات و بیثباتی در آینده خواهد بود.
مترجم: سید طاهر مجاب ـ خبرگزاری دید
نویسنده: پاتریک یگر
منبع: انترپرتر – The Interpreter