چرا زمینلرزه در افغانستان اینقدر مرگبار است؟
خبرگزاری دید: تعداد قربانیان زمینلرزه اخیر افغانستان همچنان رو به افزایش است. مقامهای بهداشت تحت رهبری طالبان اعلام کردهاند که دستکم ۸۰۰ نفر جان باخته و ۲ هزار نفر زخمی شدهاند.
این زمینلرزه اندکی پیش از نیمهشب یکشنبه به وقت محلی، در منطقهای کوهستانی نزدیک شهر جلالآباد در مرز شرقی با پاکستان رخ داد. شدت آن نسبتاً پایین و ۶ ریشتر بود، اما کانون آن در عمق کم، حدود ۸ کیلومتری زمین، قرار داشت که باعث لرزش شدید در سطح و وقوع چندین پسلرزه شد.
بیشتر قربانیان در زمان وقوع زمینلرزه در خانههای خود خواب بودند و در اثر ریزش ساختمانها جان باختند. به دلیل دورافتاده بودن مناطق آسیبدیده و همچنین بسته شدن راهها بر اثر رانش زمین ناشی از زلزله، مشخص شدن دقیق شمار کشتهها زمانبر خواهد بود.
در اکتوبر ۲۰۲۳، زمینلرزهای در همین منطقه بیش از ۱۵۰۰ کشته برجای گذاشت. سال پیش از آن نیز بیش از ۱۰۰۰ نفر در اثر زلزله دیگری جان باختند.
تنها زمینلرزهها انسانها را نمیکشند، ساختمانها هم میکشند
این جمله مشهور میتواند کمک کند تا عواملی را که باعث بالا رفتن شمار قربانیان زلزله در افغانستان شده، بهتر درک کنیم.
روستاهای افغانستان توانایی مالی برای استفاده از مصالح ساختمانی مقاوم و صنعتی را ندارند. به همین دلیل مردم از مصالح طبیعی موجود در محل مانند خاک، سنگ و چوب خام برای ساخت خانههایشان استفاده میکنند.
این ساختمانها بر اساس طراحی مهندسی، آییننامههای ساختمانی یا استانداردهای حرفهای ساخته نمیشوند، در حالی که همین اصول در کشورهای ثروتمند جلوی خسارت گسترده را میگیرد.
یک شیوه معمول ساختوساز در مناطق روستایی افغانستان استفاده از دیوارهای خشتی یا سنگی است که به آن «ساختوساز یکپارچه» یا monolithic گفته میشود. چنین ساختمانهایی توان مقاومت در برابر لرزشهای افقی و شدید ناشی از زلزله را ندارند و به همین دلیل بهراحتی فرو میریزند و مردم را زیر آوار مدفون میکنند. گزارشهای فراوانی از مناطق مختلف افغانستان منتشر شده که ساختمانها بهطور کامل به تودهای از آوار بدل شدهاند، درست مانند زمینلرزههای گذشته.
با این حال، نمونههایی از کشورهای دیگر منطقه نشان میدهد که میتوان با طراحی بهتر ساختمانها، حتی در شرایط اقتصادی مشابه، سطح مقاومت در برابر زلزله را افزایش داد.
بیش از ۲۵ سال پیش، اناند آریا، مهندس زلزله از هند، رویکردی برای کاهش خطر زلزله در ساختمانهای «غیرمهندسیشده» ارائه کرد. این روش شامل افزودن کمربندهای مقاوم در دیوارها و تقویت گوشهها، درها و پنجرهها است که میتواند استحکام ساختمانهای سنتی سنگی و خشتی را بالا ببرد.
این نمونهها نشان میدهد که همیشه به پول زیاد برای مقاومسازی نیاز نیست، بلکه حمایت فنی و نهادی میتواند به روشهای کمهزینه ایمنی ایجاد کند.
امید میرود این زمینلرزه محرکی برای آغاز چنین ابتکاری در افغانستان باشد تا با رویکرد «بازسازی بهتر» جوامع آسیبدیده در برابر زمینلرزههای آینده مقاومتر شوند.
ترجمه و تلخیص: سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید
افتخار احمد – کنورسیشن – The Conversation