از زمان ایجاد پاکستان، خط دیورند (۱۸۹۳) به یکی از مهمترین عوامل اختلاف میان افغانستان و پاکستان بدل شد. افغانستان این مرز را ناعادلانه دانست و اولین کشوری بود که از بهرسمیت شناختن پاکستان خودداری کرد. اسلامآباد همواره از یک افغانستان نیرومند و ملیگرا بیم داشتِ زیرا میتوانست باعث طرح دوباره مساله «پشتونستان» و حمایت از جداییطلبی بلوچ شود.
پاکستان برای جلوگیری از این تهدید، دههها در امور افغانستان دخالت کرد:
در دهه ۱۹۷۰ از مخالفان ظاهرشاه و داوود خان حمایت کرد.
در جنگ شوروی (۱۹۷۹–۱۹۸۹) مجرای اصلی کمکهای امریکا و عربستان به مجاهدین بود.
پس از سقوط رژیم کمونیستی (۱۹۹۲) از جناحهای خاص مجاهدین مانند حکمتیار حمایت کرد که به جنگ داخلی انجامید.
در ۱۹۹۶ از طالبان پشتیبانی نمود و با تقویت هویت مذهبی پشتونها، مخالفان ملیگرا را به نیروهای طرفدار پاکستان تبدیل کرد.
این سیاستها افغانستان را ویران ساخت، میلیونها نفر را آواره کرد و نفرتی عمیق از پاکستان ایجاد نمود.
پس از بازگشت طالبان در ۲۰۲۱، پاکستان با چالشهای جدیدی روبرو شد: احیای تحریک طالبان پاکستان (TTP) و ارتش آزادیبخش بلوچستان (BLA) که تلفات سنگینی به ارتش پاکستان وارد کردهاند. زلمی خلیلزاد هشدار داده است که راهحل نظامی کارساز نیست و پاکستان باید به گفتگو بیندیشد.
اکنون پاکستان برای مهار تهدیدها از چین، قطر و عربستان کمک میگیرد و حتی بار دیگر به تعامل با گروههای ضدطالبان روی آورده است. در عین حال، حملات هوایی پاکستان در خاک افغانستان، نفرت مردم را بیشتر کرده و طالبان را بهسوی همکاری با هند سوق میدهد.
نتیجهگیری
طالبان افغان باید در برابر فشارهای پاکستان برای اقدام علیه تیتیپی TTP و مبارزان آزادیخواه بلوچ مقاومت کنند. چنین اقداماتی میتواند هواداران خود طالبان را از آنان دور سازد و دوباره زمینهساز تفرقههای درونگروهی شود. در عوض، طالبان باید بازسازی کشور را در اولویت قرار دهند؛ حکومتداری، آموزش، بهداشت و زیرساختها را برای منفعت مردم عادی افغانستان بهبود بخشند.
همچنین طالبان باید در برابر تلاشهای احتمالی پاکستان برای بیثبات کردن حکومتشان از طریق گروههای نیابتی هوشیار بمانند. در واکنش، برخی بر این باورند که طالبان باید از روابط خود با TTP و BLA برای مقابله با فشارهای پاکستان استفاده کنند.
علاوه بر این، تقویت همکاریهای منطقهای – از جمله با هند – میتواند به موازنه نفوذ پاکستان کمک کرده و حاکمیت افغانستان را تقویت کند. همانگونه که روسیه حکومت طالبان را بهرسمیت شناخته است، هند نیز ممکن است چنین کاری انجام دهد تا پیوندهای تاریخی خود با مردم افغانستان را تعمیق بخشد و همکاری در زمینه آموزش، بهداشت و توسعه را گسترش دهد – اقدامی که در نهایت صلح بلندمدت و ثبات منطقهای را ترویج خواهد کرد.
ترجمه و تلخیص: سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید
دکتر ک. ن. پاندیتا و فاطمه بلوچ