لوجستیک، آب و انرژی؛ آسیایمرکزی و ادغام منطقهای
خبرگزاری دید: آب از اهمیت ویژهای برخوردار است و همچنان یکی از حساسترین موضوعات در روابط میاندولتی باقی مانده است. با این حال، همین مسئله میتواند فرصتی برای همکاریهای هماهنگ از طریق بسترهای منطقهای مانند کمیسیون بیندولتی هماهنگی منابع آب فراهم کند.
آسیای مرکزی در حال گذار عمیقی است؛ جایی که پرسشهای مربوط به توسعه داخلی و توانایی کشورهای منطقه برای اقدام هماهنگ، در کانون توجه قرار گرفته است. بهرغم پراکندگیهای گذشته، امروزه چالشهای مشترک و وابستگیهای فزاینده، روند همگرایی تدریجی را محتملتر کرده است.
منطقه اکنون با فشارهای مشترکی مانند کمبود آب، عدم تعادل انرژی، تخریب محیطزیست و پیامدهای بیثباتی در افغانستان روبهرو است — مسایلی که هیچ کشوری بهتنهایی قادر بهحل آنها نیست. بسترهای منطقهای مانند «کمیسیون بیندولتی هماهنگی منابع آب» (ICWC) بیش از پیش برای میانجیگری در مبادلات آب و انرژی بهکار گرفته میشوند، در حالی که ابتکارات مشترک در زمینه حملونقل، ترانزیت و زیرساختهای انرژی، مسیرهای تازهای برای همگرایی منطقهای ایجاد میکنند. علاوه بر این، کشورهایی چون قزاقستان و ازبیکستان با پیشبرد راهبردهای هماهنگ — شامل نوسازی خطوط ریلی و هوایی، تنظیم تخصیص آبهای مرزی و بررسی همکاریهای هستهای — چشمانداز آیندهای بههمپیوستهتر را برای منطقه ترسیم کردهاند.
چالشهای مشترک و نقاط همگرایی
چالشهای منطقه را میتوان هم تهدید و هم فرصت دانست، چرا که حوزههایی از منافع مشترک را نمایان میسازند. اقدام جمعی در این زمینهها میتواند دستاوردهای بهمراتب بیشتری نسبت به راهبردهای ملی پراکنده داشته باشد.
آب از اهمیت ویژهای برخوردار است و همچنان یکی از حساسترین موضوعات در روابط میاندولتی باقی مانده است. با این حال، همین مسئله میتواند فرصتی برای همکاریهای هماهنگ از طریق بسترهای منطقهای مانند کمیسیون بیندولتی هماهنگی منابع آب فراهم کند. مدل «آب در برابر انرژی» اکنون بهعنوان ابزاری عملی مورد توجه قرار گرفته و در پروژههای دوجانبه و چندجانبه مورد بحث و اجرا میشود.
پایش مشترک، تبادل دادهها و اقدامات سازگاری هماهنگ، بهویژه از طریق «مرکز منطقهای سازمان ملل برای اهداف توسعه پایدار در آسیای مرکزی و افغانستان» که در آگست ۲۰۲۵ در آلماتی افتتاح شد، میتواند جهت تازهای برای همکاری منطقهای باشد.
افغانستان نیز همچنان عاملی پرخطر است که امنیت کل منطقه را تحت تأثیر قرار میدهد. درعینحال، پروژههای حملونقل و انرژی که آسیای مرکزی را از طریق افغانستان به آسیای جنوبی پیوند میدهند، میتوانند چالش را بهفرصت تبدیل کنند. کاهش بیثباتی و ادغام افغانستان در شبکههای تجاری و ترانزیتی منطقه، بهنفع تمامی کشورهای آسیای مرکزی است.
نتیجهگیری
مسیر ادغام آسیای مرکزی تدریجی اما ملموس است. خطرات مشترک ناشی از خشکسالی، اختلافات مرزی بر سر منابع آب، کمبود انرژی، تهدیدهای زیستمحیطی و بیثباتی منطقهای — بهویژه مرتبط با افغانستان، انگیزههای همکاری را افزایش دادهاند. قزاقستان و ازبیکستان، بهعنوان بزرگترین اقتصادها و مراکز ترانزیتی، درحال هماهنگی سیاستها در زمینه حملونقل، هوانوردی، تقسیم آب و انرژی هستهای هستند تا رقابت را کاهش داده و قدرت جمعی خود را تقویت کنند.
پروژههای فرامرزی در حوزه زیرساخت و انرژی، از دهلیزهای ریلی مدرن تا برنامهریزی همزمان هستهای، آزمایشگاههای واقعی همکاری عمیقتر هستند. هرچند تشکیل یک اتحادیه سیاسی رسمی هنوز مطرح نیست، اما این اتحادهای عملکردی میتوانند به قالبهای حکمرانی انعطافپذیر تبدیل شوند که به همه کشورهای آسیای مرکزی امکان عمل جمعی دهد. اگر این روند ادامه یابد، میتواند منطقه را از فشارهای خارجی رها کرده، تابآوری آن را افزایش دهد و مسیر تبدیل شدن به بازیگری منسجمتر در صحنه جهانی را هموار سازد.
ترجمه و تلخیص: سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: تیمور سریکاُلی
منبع: تایمز آف سنترال آسیا – Times of Central Asia