افغانستان و دو رویکرد؛ فشار غرب تا نزدیکی با منطقه
خبرگزاری دید: عنصر پنهان اجبار در رویکرد جهانی نشان میدهد که آمریکا احتمالاً از پاکستان برای اتخاذ موضع سختتر در برابر طالبان حمایت خواهد کرد، بهویژه حالا که سیاست عدم شناسایی در تغییر رفتار طالبان ناکام مانده است.
در حال حاضر دو رویکرد متفاوت برای یافتن راهحلی برای مسئله افغانستان دنبال میشود: یکی «جهانی» و دیگری «منطقهای».
رویکرد جهانی بر پایه هشدار اولیهای است که آمریکا در ۲۰۲۱ به طالبان داد؛ مبنی بر اینکه اگر طالبان با زور وارد کابل شوند و دوباره قدرت را در دست بگیرند، از سوی جامعه جهانی بهعنوان «منفور» شناخته خواهند شد. از آن زمان، ایالات متحده سیاست «عدم بهرسمیت شناختن» طالبان را بهعنوان ابزار فشار و دارای حمایت جهانی ایجاد کرده است. هدف این سیاست آن بود که با خودداری از شناسایی دیپلماتیک طالبان و حفظ اجماع جهانی بر سر این عدم شناسایی، حکومت طالبان را وادار به تغییر رفتار کند. از طالبان انتظار میرفت که حداقل در زمینه چهار حوزه مهم مورد نگرانی جهان اقدام کنند:
۱. رعایت حقوق بشر، بهویژه حقوق زنان،
۲. همکاری در حل مسایل جهانی،
۳. مبارزه با تروریزم،
۴. تشکیل دولتی همهشمول.
اما طالبان این سیاست را نوعی مداخله غیرنظامی و دخالت در امور داخلی خود دانستند و آن را تجاوز به حاکمیت خود تعبیر کردند. از دید طالبان، این سیاست چیزی جز تلاشی برای منزوی کردن افغانستان از جامعه بینالمللی نیست. در نتیجه، این رویکرد نتیجه عکس داد و طالبان نهتنها تسلیم مطالبات جهانی نشدند، بلکه با تثبیت قدرت خود، رفتارشان سرکوبگرانهتر شد. امروز، تردیدی نیست که اگر هدف از رویکرد «عدم شناسایی» تغییر رفتار طالبان بوده، این هدف محقق نشده و این سیاست شکست خورده است.
رویکرد منطقهای به مسئله افغانستان توسط روسیه و چین هدایت میشود و هند نیز بهتازگی به آن نزدیک شده است. دو کشور روسیه و چین حکومت طالبان را پذیرفتهاند؛ روسیه بهطور رسمی شناسایی دیپلماتیک انجام داده و چین نیز در آستانه چنین اقدامی است. سفر اخیر وزیر خارجه حکومت طالبان به هند و استقبال گرم از او نشاندهنده گرایش روزافزون به این رویکرد منطقهای و تمایل به اعطای شناسایی نیمهرسمی یا رسمی به حکومت طالبان است.
محرک اصلی این رویکرد منطقهای، رقابت راهبردی روسیه و چین با ایالات متحده است. هند نیز پس از تجربه برخورد تحقیرآمیز اخیر با ترامپ، در حال ارسال این پیام است که ترجیح میدهد روابطش را با چین تقویت کند تا اینکه در منطقه به عنوان «دستنشانده آمریکا» و وزنه تعادلی در برابر چین عمل نماید.
رویکرد منطقهایِ شناسایی طالبان (چه بهصورت رسمی یا غیررسمی) این فرصت را برای هر سه قدرت منطقهای فراهم میکند تا نوعی نفوذ، کنترل و حضور در افغانستان داشته باشند — چیزی که در رویکرد جهانی وجود ندارد. انگیزه روسیه نیز ریشه در حملات داعش دارد: یکی به سفارت روسیه در کابل در ۲۰۲۲ و دیگری به تالار شهر مسکو در ۲۰۲۴. روسیه احتمالاً به این نتیجه رسیده که تنها راه مقابله با تهدید فراملی داعش، داشتن رابطه رسمی با طالبان است تا بتواند آن تهدید را تا حدی مهار کند. با توجه به اینکه اکنون طالبان تا حدودی منافع روسیه را لحاظ میکنند، بعید به نظر میرسد رؤیای ترامپ برای بازپسگیری پایگاه بگرام در افغانستان تحقق یابد.
برای پاکستان، موضوع پیچیدهتر است. چین در زمانی طالبان را در آغوش گرفت که پاکستان بر افغانستان فشار میآورد تا پناهگاه امن به تحریک طالبان پاکستان (TTP) ندهد. چین میتوانست با مشروط کردن تأیید خود از طالبان به تحقق این خواسته پاکستان، فشار اسلامآباد را تقویت کند، اما چنین نکرد، زیرا روابط دوستانه با طالبان در قالب رویکرد منطقهای برای چین مفیدتر است تا روابط تنشآمیز در چارچوب رویکرد جهانیِ عدم شناسایی.
در سوی دیگر، رویکرد جهانیِ عدم شناسایی طالبان باعث شد که آمریکا سیاست «برخورد از آنسوی افق» را در پیش گیرد. دولت جو بایدن این سیاست را با استفاده از شرکای منطقهای و جنگافزارهای پهپادی برای مدیریت اوضاع افغانستان اجرا کرد.
گرمی روابط کنونی میان ایالات متحده و پاکستان نشان میدهد که پاکستان به رویکرد جهانی برای حل مسئله افغانستان گرایش دارد. با این حال، رویکرد منطقهای موجب جسورترشدن طالبان شده است. بزرگترین دغدغه پاکستان این است که افغانستان نباید به میدان جدیدی برای جنگهای نیابتی تبدیل شود.
عنصر پنهان اجبار در رویکرد جهانی نشان میدهد که آمریکا احتمالاً از پاکستان برای اتخاذ موضع سختتر در برابر طالبان حمایت خواهد کرد، بهویژه حالا که سیاست عدم شناسایی در تغییر رفتار طالبان ناکام مانده است. در حالت ایدهآل، روسیه و چین باید نقش فعالی در جلوگیری از هرگونه اقدام نظامی علیه افغانستان ایفا کنند. برای تحقق این امر، باید فشار مداوم بر طالبان حفظ شود تا در زمینههای مورد نگرانی جهانی پیشرفت نشان دهند و نیز باید از اقدامات هند برای تبدیل افغانستان به میدان جنگ نیابتی جلوگیری شود.
ترجمه و تلخیص: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: دکتور محمدعلی احسان
منبع: اکسپرس تریبون – Express Tribune