خط آهن هرات ـ مزارشریف و فرصتهای جیواکونومیک برای ازبیکستان
خبرگزاری دید: راهآهن هرات ـ مزارشریف بخشی از طرح قدیمی «دهلیز پنجملت» است؛ طرحی که چین، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران را به یک مسیر ۲۱۰۰ کیلومتری متصل میکند و سپس از طریق ترکیه به اروپا میرسد.
توافق مشترک افغانستان، ایران و ترکیه برای ساخت خط آهن هرات ـ مزارشریف در نشست منطقهای اتحادیه بینالمللی راهآهن در استانبول، بار دیگر بحث دهلیزهای شرقی ـ غربی را به مرکز توجه بازگرداند. سه کشور با سرمایهگذاری مالی، فنی و انسانی، مرحله نخست پروژه را در قالب مطالعه امکانسنجی ۱۰ میلیوندالری تا مارچ ۲۰۲۶ پیش خواهند برد و آزمایشهای ابتدایی بارگیری یک سال بعد انجام میشود.
راهآهن هرات ـ مزارشریف بخشی از طرح قدیمی «دهلیز پنجملت» است؛ طرحی که چین، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران را به یک مسیر ۲۱۰۰ کیلومتری متصل میکند و سپس از طریق ترکیه به اروپا میرسد.
این مسیر کوتاهترین راه زمینی میان شرق آسیا، خاورمیانه و اتحادیه اروپا بهشمار میرود و میتواند نقشه ترانزیتی اوراسیا را دگرگون کند.
پیامدهای بالقوه برای ازبیکستان
توسعه این دهلیز میتواند موقعیت ترانزیتی ازبیکستان را تقویت یا تضعیف کند؛ همهچیز به میزان مشارکت تاشکند بستگی دارد:
مزایا در صورت مشارکت فعال
دسترسی مستقیم به بنادر ایران بدون عبور از ترکمنستان؛
اتصال مطمئن به مسیرهای ایران–ترکیه–اروپا؛
تقویت نقش ازبیکستان در شبکه حملونقل اوراسیا؛
بهرهمندی از مسیر کوتاهتر حدود ۹۰۰ کیلومتر از چین تا اروپا.
خطرات در صورت عدم مشارکت
انتقال بار به سمت تاجیکستان و ایران؛
کاهش نقش ازبیکستان بهعنوان مرکز ترانزیتی؛
عقبماندن از شکلگیری مسیر استراتژیک جدید.
ایران از سال ۲۰۰۷ بخش مهمی از این مسیر را پیش برده و تاکنون ۲۲۵ کیلومتر خطآهن خواف–هرات را ساخته است. آخرین قطعه این مسیر، قرار است سال آینده با ظرفیت اولیه ۳ میلیون تن بار وارد مدار شود.
در سوی دیگر، پیوند این خط با شمال افغانستان و سپس تاجیکستان و قرقیزستان، کانال جدیدی را برای حرکت بار از چین به آسیای غربی ایجاد خواهد کرد.
بازگشت اهمیت افغانستان پس از تغییرات سیاسی
پس از بهقدرترسیدن طالبان، پروژههای ریلی افغانستان دوباره مورد توجه قرار گرفتند. ازبیکستان نیز که پیشتر موافقتنامه ساخت مسیر مزارشریف–شبرغان–میمنه–هرات را امضا کرده بود، اکنون امکان دارد پروژه هرات ـ مزارشریف ـ قندهار را نیز دنبال کند. فاز نخست این مسیر ۶۵۷ کیلومتر خواهد بود.
جمعبندی: چرا ازبیکستان نباید فرصت را از دست دهد؟
تحلیل بنیاد جیمزتاون Jamestown Foundation نشان میدهد که پیوستن فعال ازبیکستان به این این دهلیز FNRCنه یک انتخاب، بلکه ضرورت جیواکونومیک است. این کشور میتواند:
جایگاه راهبردی خود در اوراسیا را تثبیت کند،
مسیرهای متنوع و پایدار به دریاها و اروپا ایجاد کند،
و از موج جدید همکاریهای منطقهای بهرهمند شود.
عدم مشارکت ازبیکستان در این روند، پیامدهایی جدی برای نقش این کشور در تجارت منطقهای خواهد داشت. اما مشارکت فعال، ازبیکستان را از یک گذرگاه داخلی به بازیگری کلیدی در دهلیزهای میانقارهای تبدیل میکند.
ترجمه و تلخیص: سید طاهر مجاب ـ خبرگزاری دید
منبع: بنیاد جیمزتاون – Jamestown Foundation