آتشبس طالبان افغانستان و پاکستان، که پس از درگیریهای شدید ماه گذشته به توافق رسید، اکنون بهواسطه سلسلهای از حملات انتحاری در پاکستان و ادعاهای مورد اختلاف درباره حملات پهپادی متقابل، در آستانه فروپاشی دیپلماتیک قرار دارد.
با وعدههای انتقامجویی ازسوی دو کشور، تحلیلگران میگویند که کشورهای منطقهای که نقش میانجی دارند ـ قطر و ترکیه و همچنین ایران و روسیه ـ برای جلوگیری از وقوع دور جدیدی از درگیریها زمان محدودی دارند.
در غیر این صورت، تنشها بین همسایگان جنوب آسیا میتواند به جنگ نیابتی طولانیمدت تبدیل شود و فضای لازم را برای تجدید و فعالیت گروههای تروریستی فراملیتی مستقر در آنجا، بهویژه داعش خراسان (Isis-K) فراهم کند تا برنامهریزی برای حملات خارجی را از سر بگیرند.
به گفته عمر صمد، سفیر پیشین افغانستان در کانادا و فرانسه، «بازی خطرناک موش و گربه» بین اسلامآباد و کابل وارد «مرحله پیشرفته تلافیجویی» شدهاست. او گفت که تنشها میتواند به راحتی پیش از آنکه میانجیها فرصت واکنش یا مداخله پیدا کنند، تشدید شود.
از سوی دیگر، صمد که هماکنون پژوهشگر ارشد در شورای آتلانتیک در واشنگتن است گفت که ممکن است یکی یا هر دو طرف اسلامآباد و کابل «از تشدید اخیر برای ترغیب و تسهیل میانجیگری استفاده کنند».
کابل هنوز به تهدید خود برای «اقدام ضروری [در زمان مناسب]» در واکنش به حملات هوایی که ادعا میکند اسلامآباد در سه ولایت شرقی افغانستان ـ خوست، کنر و پکتیکا ـ انجام داده، عمل نکردهاست. طبق ارزیابیهای سازمان ملل، در این ولایتها چند هزار شورشی گروه تحریک طالبان پاکستان (TTP) مستقر هستند.
ذبیحالله مجاهد، سخگوی حکومت طالبان گفت: «این اقدامات خصمانه نیروهای پاکستانی هیچ نتیجهای ندارد. این اقدامات فقط ثابت میکند که عملیات مبتنی بر اطلاعات نادرست، تنشها را تشدید میکند و شکستهای مداوم رژیم نظامی پاکستان را آشکار میسازد.»
پس از هر سه حمله انتحاری تیتیپی در پاکستان در این ماه، نخستوزیر شهباز شریف وعده داد که طراحان این حملات که در افغانستان مستقر هستند را تعقیب خواهد کرد. هر یک از این حملات میتوانست به حوادث با تلفات گسترده تبدیل شود، اگر نیروهای امنیتی آنها را مهار نمیکردند.
اما اسلامآباد قویاً ادعاهای کابل مبنی بر انجام حملات هوایی تازه در افغانستان در روز سهشنبه را رد کرده است. جنرال احمد شریف چودهری، سخنگوی ارشد نظامی پاکستان، گفت: «هر زمان که پاکستان به کسی حمله میکند، آن را اعلام میکند.»
مایکل کوگلمن، پژوهشگر ارشد جنوب آسیا در بنیاد کانادا برای آسیا-پاسفیک، گفت: «به نظر میرسد آتشبس اکنون درحال نقضشدن است.»
او افزود: «انکار پاکستان مبنی بر انجام حملات تازه ممکن است به منظور حفظ تمامیت آتشبس باشد. اما حمله و تلافیهای احتمالی آینده، حفظ این آتشبس را دشوارتر خواهد کرد.»
کمک منطقهای
فعلاً به نظر میرسد پاکستان ترجیح میدهد با همسایگان منطقهای خود همکاری کند تا از فروپاشی آتشبس شکنندهای که در اکتوبر با میانجیگری قطر و ترکیه با افغانستان به توافق رسید، جلوگیری کند.
ابتکار دیگری که هفته گذشته توسط ایران و روسیه آغاز شد، با حضور بهموقع علی لاریجانی، مشاور امنیت ملی ایران، در اسلامآباد در روز دوشنبه، همزمان با افزایش خشونتها و تنشها، تقویت شد.
با توجه به اینکه هیچ یک از طرفین تمایلی به مصالحه ندارند، تحلیلگران نگران هستند که پاکستان ممکن است برای مقابله با امتناع کابل از توقف حملات مرزی تیتیپی، به طور پنهانی از گروههای افغان مخالف طالبان حمایت کند.
کوگلمن گفته که اما اگر پاکستان «رسماً علیه طالبان اقدام کند» و شروع به ایجاد و حمایت از گروههای مسلح ضد طالبان نماید، این اقدام میتواند منجر به «ریسکهای درگیری داخلی و ایجاد شرایطی شود که گروههای تروریستی در آن رشد میکنند».
بیثباتی، فرصت ایجاد میکند
به گفته لوکاس وبر، کارشناس تروریزم، داعش خراسان هماکنون از بیثباتی ناشی از بحران کنونی بهرهبرداری میکند.
وبر گفت که وقتی کابل منابع نظامی و اطلاعاتی بیشتری را برای مدیریت بحران با اسلامآباد متمرکز میکند، داعش خراسان ممکن است «فضایی برای از سرگیری برنامهریزی و انجام عملیات خارجی، از جمله حملات علیه اهداف بینالمللی و اتباع خارجی در افغانستان و پاکستان» پیدا کند.
با وجود این پیامدها، صمد، دیپلمات پیشین افغانستان، گفت که هیچ یک از طرفین «احساس نمیکنند که آنقدر ضعیف یا قوی، تشویق یا ناامید شده باشند که اولین نفری باشند که عقبنشینی کند و تنها به دیپلماسی تکیه کند».
او افزود: «ممکن است انگیزه استراتژیک پنهانی داشته باشند که هنوز آشکار نشدهاست. این انگیزه میتواند شامل تغییر رژیم در افغانستان، رقابتهای قدرتهای بزرگ و حتی بهرهبرداری از آسیبپذیریهای پاکستان باشد.»
به گفته کوگلمن، «بهترین چیزی که میتوانیم امیدوار باشیم» این است که افغانستان و پاکستان توافق کنند که به آتشبس احترام بگذارند.
او گفت: «این اقدام مشکل اصلی بحران را حل نمیکند، اما حداقل خشونت را کاهش میدهد و ریسک بیثباتی گستردهتر را محدود میکند.»
ترجمه و تلخیص: سید طاهر مجاب ـ خبرگزاری دید
تام حسین
ساوت چاینا مورنینگپست – SCMP