خبرگزاری دید: در قلب اختلافات، تحریک طالبان پاکستان (TTP) قرار دارد. حملات این گروه بهطور ویژه نیروهای امنیتی پاکستان را هدف قرار میدهد. اسلامآباد معتقد است رهبران TTP آزادانه در افغانستان فعالیت میکنند و طالبان در عمل علیه آنها اقدامی انجام نمیدهند.
روابط افغانستان و پاکستان که زلمی خلیلزاد آن را «مادرِ همه روابط» نامید، امروز در بحرانیترین مرحله خود قرار دارد. حیرتانگیز اما واقعی: طالبان، که دههها از حمایت سیاسی، پناهگاههای امن و کمکهای امنیتی پاکستان برخوردار بودند، اکنون در برابر اسلامآباد قرار گرفته و دو طرف در آستانه درگیری مسلحانه گستردهاند. آنچه قرار بود «عمق استراتژیک» پاکستان در برابر هند باشد، اکنون به نقطهای از تنش و بیاعتمادی متقابل تبدیل شدهاست.
تیتیپی؛ ریشه اصلی بحران
در قلب اختلافات، تحریک طالبان پاکستان (TTP) قرار دارد. حملات این گروه بهطور ویژه نیروهای امنیتی پاکستان را هدف قرار میدهد. اسلامآباد معتقد است رهبران TTP آزادانه در افغانستان فعالیت میکنند و طالبان در عمل علیه آنها اقدامی انجام نمیدهند. این وضعیت باعث شده پاکستان چندین بار خاک افغانستان را هدف حملات هوایی قرار دهد؛ طالبان نیز با حملات مرزی واکنش نشان دادهاند.
با وجود آتشبس شکنندهای که در قطر برقرار شد، سه دور گفتوگو در استانبول برای دائمیکردن این توافق، ایجاد سازوکار نظارت بر آن و تضمین طالبان برای جلوگیری از حملات فرامرزی، بدون نتیجه پایان یافت. در این میان، مرز بسته شده و تجارت دو طرف متوقف مانده است؛ وضعیتی که به هر دو کشور—بهویژه جوامع مرزی—خسارت سنگینی وارد کرده، زیرا افغانستان بزرگترین بازار منطقهای پاکستان و پاکستان مهمترین شریک تجاری افغانستان است.
دلایل عمیقتر اختلاف
تقابل دو کشور ریشهای تاریخی دارد:
ـ مرزی که میان قومیتها و قبایل مشترک تقسیم شده و افغانستان آن را به رسمیت نمیشناسد.
ـ حمایت متقابل از مخالفان یکدیگر در طول دههها.
ـ اتهام پناهدادن به تروریستها و شورشیانی که علیه کشور مقابل فعالیت میکنند.
ظهور طالبان و سپس تشکیل TTP نیز از دل همین ساختارهای تاریخی شکل گرفت. مدارس مذهبی در پاکستان بستر رشد طالبان بودند و مناطق قبایلی پاکستان بهمرور به فضاهایی برای ترویج ایدیولوژی جهادی تبدیل شدند؛ امروز همان گروهها علیه خود پاکستان فعالاند.
چرا طالبان با TTP مقابله نمیکنند؟
طالبان افغانستان با بحرانهای جدی مواجهاند:
ـ فروپاشی اقتصاد
- شکافهای عمیق درونگروهی
ـ تهدید مرگبار داعش خراسان (ISKP)
ـ خطر ظهور مقاومتهای نظامی
حفظ وحدت داخلی مهمترین هدف طالبان است. آنها نگراناند که رویارویی با TTP و دیگر گروههای متحد قدیمیشان، باعث ریزش در بدنه طالبان و پیوستن ناراضیان به داعش خراسان شود. بنابراین سیاست آنها این است که «هیچ متحد قدیمی را از دست ندهند».
طالبان و تلاش برای استقلال از پاکستان
طالبان امروز بیش از هر زمان دیگری بهدنبال فاصله گرفتن از پاکستاناند. آنها:
با هند روابط دیپلماتیک و اقتصادی برقرار کردهاند؛
در پی جلب حمایت چین و روسیه هستند؛
به آسیای مرکزی نزدیک شدهاند؛
و حتی با امریکا تماسهای منظم برای همکاری ضدتروریزم و سرمایهگذاری دارند.
نزدیکی به هند برای طالبان مهمترین ابزار استقلال سیاسی در برابر پاکستان است. در مقابل، هند از این روابط برای مهار نفوذ چین و پاکستان و حفظ مسیرهای تجاری به آسیای مرکزی استفاده میکند.
راهحلها؛ چالشهای مشترک، سرنوشت مشترک
برای خروج از بنبست کنونی:
ـ طالبان باید میان TTP و روابط باثبات با پاکستان یکی را انتخاب کنند.
ـ پاکستان باید دریابد که مسئله افغانستان «صرفاً نظامی» نیست و نیازمند راهکارهای سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی است.
ـ اتکای صرف به حملات مرزی تنها طالبان را بیشتر به سمت TTP سوق میدهد و بیثباتی را تشدید میکند.
ـ پرونده TTP و گروه بلوچستان BLA نیز برای پاکستان چالشهایی داخلی با بُعد خارجی است؛ راهحل آنها سیاسی است، نه فقط امنیتی.
نتیجهگیری
روابط افغانستان و پاکستان برای امنیت، تجارت و آینده سیاسی دو کشور—و حتی کل منطقه—نقشی تعیینکننده دارد. اگر کابل و اسلامآباد بهموقع درک نکنند که راهبردهای تنشآفرین فعلی تنها هزینهها را افزایش میدهد، بحرانها تشدید شده و احتمال درگیری مستقیم نیز افزایش مییابد.
بازنگری در این روابط، تنها زمانی ممکن است که دو طرف بپذیرند سیاستهای مبتنی بر تهدید و فشار، هیچیک را به اهدافش نمیرساند و در نهایت بیش از همه به خودشان آسیب میزند.
ترجمه و تلخیص: سید طاهر مجاب ـ خبرگزاری دید
نویسنده: توقیر حسین
منبع: دیپلمات – Diplomat