مسیرهای جداگانه دیپلماتیک در افغانستان و سوریه
خبرگزاری دید: برخلاف الشرع، که اقداماتی مانند عدم مخالفت اساسی با آموزش زنان و اتخاذ رویکردی کم‌تر متعصبانه در امور دینی را نشان داده است، طالبان به مراتب درگیر بنیادگرایی ایدیولوژیک است.
سقوط دولت ۲۵ ساله بشار اسد، رییس‌جمهور پیشین سوریه، با استقبال شدید قدرت‌های غربی مواجه شد. با این حال، برخلاف تغییرات خواسته‌شده در جریان بهار عربی که سال‌ها پیش در غرب آسیا رخ داد و توسط یک انقلاب مردمی هدایت شد، اما انتقال قدرت در دمشق به‌دست احمد الشرع و گروه هیئت تحریر الشام (HTS)، گروه شبه‌نظامی ضد اسد با ریشه‌هایی در القاعده و داعش، اتفاق افتاد.
الشرع که پیش‌تر با نام ابو محمد الجولانی شناخته می‌شد، پس از فرار خانواده اسد به روسیه، بدون تاخیر قدرتش را تثبیت کرد. پس از این تغییر قدرت، مقامات غربی به دمشق روی آوردند، زیرا الشرع اعتبار سابق جهادیش را کنار گذاشت و به‌دنبال بازتعریف خود به‌عنوان یک سیاستمدار بود.
تفنگ‌های کلاشنیکف جایش را به کت‌وشلوارهای رسمی دادند و وزرای خارجه اروپایی و مقامات امریکایی را پذیرا شدند، در حالی که نظم امنیتی پسا ۱۱ سپتمبر که از ۲۰۰۱ توسط واشنگتن رهبری می‌شد، به‌طور اساسی از هم پاشید. امریکا و غرب، پس از جنگ در عراق و افغانستان برای از بین بردن القاعده و گروه‌های مشابه، اکنون با همان گروه‌هایی روبه‌رو بودند که حکومت را در دست داشتند.
هیئت تحریر شام اولین گروهی نیست که بخشی از این نظم جدید است. تصرف کابل توسط طالبان در ۲۰۲۱، الگوی جدیدی را پایه‌گذاری کرد. امریکا که از جنگ بی‌پایان علیه تروریزم و استقرار گسترده نیروهای نظامی خسته شده بود، به‌دنبال خروج از این چرخه بود؛ رویکردی که هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات در آن اتفاق نظر داشتند.
با این حال، در سوریه، این اروپا بود که ابتکار عمل را به‌دست گرفت. الشرع از این واقعیت بهره برد که نگرانی‌های اروپا درباره بازگشت موج گسترده مهاجرت از سوریه، به او اهرم فشار و دسترسی زیادی داد.
چرخش سیاسی اروپا نه تنها به راست، بلکه به‌سمت راست افراطی، نظم دموکراتیک و لیبرال را تغییر داد. بازگشت احتمالی دونالد ترامپ به کاخ سفید نیز این نگرانی‌ها را تشدید کرد و به الشرع بیش از آنچه انتظار داشت، فضای مانور داد. اگر الشرع، به‌رغم گذشته‌اش در القاعده و داعش، بتواند امنیت و کنترل مرزها را در سوریه تامین کند، غرب آماده همکاری با او بود.
افغانستان به این اندازه خوش‌چانس نبوده است. برخلاف الشرع، که اقداماتی مانند عدم مخالفت اساسی با آموزش زنان و اتخاذ رویکردی کم‌تر متعصبانه در امور دینی را نشان داده است، طالبان به مراتب درگیر بنیادگرایی ایدیولوژیک است. این امر بیشتر در درون طالبان مشهود است، زیرا جناح سیاسی تحت نفوذ شبکه حقانی در کابل، رابطه‌ای پرتنش با هبت‌الله آخوندزاده، امیرالمومنین، در قندهار دارد.
در مقایسه، الشرع و تحریر شام HTS تاکنون با اختلافات داخلی ایدیولوژیک روبه‌رو نشده‌اند. با این حال، رهبر جدید سوریه مورد انتقاد ایدیولوگ‌های جهادی قرار گرفته است، زیرا ظاهراً از برگزاری انتخابات دموکراتیک در آینده سوریه و تعریف لیبرال‌تری از اسلام در چارچوب جهاد حمایت می‌کند.
به‌عنوان مثال، ابو محمد المقدسی، ایدیولوگ جهادی اردنی که از القاعده و طالبان حمایت می‌کند اما مخالف داعش است، الشرع را به‌دلیل دیدگاه “سکولار” او نسبت به شریعت مورد انتقاد قرار داده و او را متهم کرده است که از بیعت خود با القاعده پا پس کشیده است.
در نهایت، هم حریر شام HTS و هم طالبان با واقعیت‌های سیاسی و ایدیولوژیک متفاوتی روبه‌رو هستند. هر دو نیز مجبور به بازی در عرصه جیوپولیتیک هستند. تمایل غرب به تعامل با الشرع تا حد زیادی به‌دلیل کاهش نفوذ روسیه و ایران است؛ دو کشوری که در دهه گذشته از دولت اسد حمایت کرده‌اند. با این حال، روسیه و ایران در موضع قوی‌تری در برابر طالبان قرار دارند، زیرا حضور غرب در افغانستان به حداقل رسیده است.
این فروپاشی نظم پسا ۱۱ سپتمبر در سیاست‌های هند که با این واقعیت‌های جدید درگیر است نیز دیده می‌شود. در حالی که هند با احتیاط تعاملش را با طالبان افزایش داده است، زیرا افغانستان یک کشور همسایه محسوب می‌شود، اما هیچ‌گونه اقدامی مشابه، حداقل در سطح عمومی، با هیئت تحریر الشام (HTS) صورت نگرفته است.
دهلی‌نو شریک نزدیک حکومت اسد بود و آن را یک نظام سکولار، غیر‌اسلام‌گرا و دارای تاریخ مشترک ضد استعماری می‌دانست.
عادی‌سازی حضور گروه‌های افراطی که کنترل دولت‌های بزرگ را به‌دست می‌گیرند، تاکنون هیچ واکنش سیاسی روشنی از سوی بیشتر کشورها در پی نداشته است، حتی از جانب کشورهایی که با سرعت بالایی در حال تعامل هستند.
امروزه رویکرد تعامل در افغانستان و سوریه به‌گونه‌ای طراحی شده که هم تعامل و هم عدم تعامل را دربر می‌گیرد، بدون این‌که هزینه‌های عمده‌ای به همراه داشته باشد. با چنین سیاست‌هایی که دوام کوتاهی دارند، هزینه‌های امنیتی بلندمدت همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی می‌ماند.
ترجمه: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: کبیر تنیجا
منبع: هندوستان تایمز – Hindustan Times