سرمایه‌گذاری سرد چین در افغانستان
خبرگزاری دید: تعامل اقتصادی چین با طالبان پس از خروج ایالات متحده چندان مشتاقانه نبوده است. تجارت نامتعادل‌تر است، سرمایه‌گذاری محدود است و پروژه‌های موجود هنوز با مشکل مواجه هستند.
تعامل اقتصادی چین با طالبان همواره مورد توجه بوده است؛ به ویژه از زمان خروج ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ از افغانستان، که بسیاری بر این باورند چین نقش اقتصادی مهمی در افغانستان ایفا خواهد کرد.
با این حال، داده‌های سه سال و نیم گذشته نشان می‌دهد که چین مشتاقانه وارد چنین نقشی نشده است. واردات چین از افغانستان به‌جای افزایش، کاهش یافته است و ذخایر سرمایه‌گذاری چین کم‌تر از میزان یک دهه پیش است. طالبان در مواجهه با توافقات محدود و توقف پروژه‌ها، به جستجوی سایر مکان‌ها و کشورها برای حمایت اقتصادی شروع کرده است.
وقتی یک جنرال ارشد سابق ارتش آزادی خلق PLA چین استدلال کرد که پکن می‌تواند خلأ خروج امریکا را پر کند، بسیاری معتقد بودند که چین به‌سرعت نقش اقتصادی را در افغانستان بر عهده خواهد گرفت. پس از تسلط، طالبان چین را «مهم‌ترین شریک» خود خواند و گفت که برای بازسازی افغانستان به بودجه چین متکی خواهد بود. با این حال، در سه سال و نیم گذشته، واردات چین از افغانستان به‌جای افزایش و رشد، کاهش یافته است و سرمایه‌گذاری در سطوح پایین‌تری نسبت به سال‌های ۲۰۱۲-۲۰۱۴ ثابت مانده است. تعداد اندکی از پروژه‌های جدید به امضا رسیده است. در برابر پس‌زمینه پیچیده اختلافات داخلی افغانستان و حملات مستمر از سوی گروه‌های تروریستی و مقاومت، به‌شمول عوامل دیگر، دولت چین در گسترش روابط اقتصادی با احتیاط ادامه خواهد داد و طالبان را وادار می‌کند سایر گزینه‌ها را برای حمایت اقتصادی در نظر بگیرد.
رشد عدم تعادل تجاری دوجانبه
داده‌های اداره کل گمرک چین (GACC) نشان می‌دهد که مجموع تجارت چین با افغانستان پس از تسلط طالبان و پس از یک دوره کاهش، به‌شدت افزایش یافته است.
با این حال، این افزایش نامتعادل بوده است؛ زیرا صادرات چین از ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ بیش از دو برابر شد در حالی که واردات به‌جای رشد در همان دوره کاهش یافت. کسری تجاری افغانستان با چین قبل از تسلط طالبان در حال کاهش بود، اما بعد از ۲۰۲۱ همه‌ساله شاهد افزایش بوده که از ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ فراتر از سه برابر شد.
واردات چین از افغانستان در سال‌های ۲۰۲۱، ۲۰۲۲ و ۲۰۲۴ پس از سه سال رشد، سال به سال از ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ کاهش یافت. فقط در ۲۰۲۳ که واردات جلغوزه از افغانستان به‌طور موقت افزایش یافت، واردات پکن از افغانستان افزایش مختصری داشت. نگرانی طالبان در مورد عدم تعادل تجاری فزاینده با چین، آن‌ها را بر آن داشت تا در مارچ ۲۰۲۵ گروه کاری دوجانبه در مورد این موضوع ایجاد کند.
صادرات چین به افغانستان بسیار متنوع است و ماشین‌آلات الکتریکی و سنگین و منسوجات مختلف، بیشترین سهم را دارند.
در عین حال، چین جلغوزه را از افغانستان وارد می‌کند، اما به مقداری اندک. سرمایه‌گذاری‌های استخراج منابع تاثیر کمی بر ترکیب واردات چین از افغانستان داشت. داده‌های GACC نشان می‌دهد که چین در ۲۰۲۴ هیچ فلز گرانبها یا نیمه‌گرانبها و یا فرآورده‌های نفتی از این کشور وارد نکرده است. در زمینه مواد معدنی حیاتی، تنها واردات روی از صفر در ۲۰۲۰ به حدود ۱.۳ میلیون دالر در ۲۰۲۴ افزایش یافته است.
سرمایه‌گذاری راکد
با توجه به ارقام ۲۰۲۱ و ۲۰۲۳ مطابق با ارقام ۲۰۲۰ و تنها افزایش کوتاه‌مدت ۱۲ میلیون دالری در ۲۰۲۲ پس از سه سال افزایش متوسط نسبت به سال قبل از ۲۰۱۸-۲۰۲۰، چین تقریباً سطح یکسان سهام سرمایه‌گذاری را در افغانستان حفظ کرده است. سطوح فعلی سهام سرمایه‌گذاری همچنان نسبت به سال‌های ۲۰۱۲-۲۰۱۴ کم‌تر است. گزارش‌ها حاکی است که چین از زمان تسلط طالبان، تنها تعداد انگشت‌شماری از قراردادهای سرمایه‌گذاری جدید را به‌طور کامل امضا کرده است، از جمله:
ـ سرمایه‌گذاری ۳۱۰ تا ۳۵۰ میلیون دالری برای استخراج طلا در تخار،
ـ ۳ معامله استخراج اضافی با مقادیر نامشخص،
ـ حدود ۱۳.۱ میلیون دالر برای گسترش پروسس جلغوزه،
ـ قرارداد کارخانه سمنت به مبلغ ۱۴۵ میلیون دالر طی ۳۰ سال.
با وجود ده‌ها گزارش رسانه‌ای مبنی بر تعهد سرمایه‌گذاران چین برای سرمایه‌گذاری در افغانستان، اکثر آن‌ها بدون امضا به‌حال خود گذاشته شده‌اند. قابل توجه‌ترین پیشنهاد سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دالری در بخش لیتیوم افغانستان است که توسط «شرکت گوچین» در تولید باتری چینایی ارائه شده است.
طالبان این پیشنهاد را نپذیرفتند و تردید آن‌ها قابل درک است؛ در پروژه‌های موجود، چین به پیشرفت محدود ادامه داده است.
برای مثال، بسیاری از سرخط اخبار به سرمایه‌گذاری یک شرکت تابعه غول نفتی ملی چین CNPC در میادین نفتی آمودریای افغانستان اشاره کردند، اما این پروژه جدید نیست. ظاهراً پروژه‌هایی است که شرکت CNPC قبلاً روی آن قرارداد بسته بود.
در حالی که گزارش شده است این پروژه در جون ۲۰۲۴ میلادی ۱۳۰ هزار تن نفت خام فروخت و تجهیزات وعده داده شده را در دسمبر دریافت کرد، اما همچنین طبق گزارش‌ها از هدف سرمایه‌گذاری ۱۵۰ میلیون دالری وعده داده شده در ۲۰۲۳ کم‌تر بود. یک مقام طالبان قبلاً هشدار داده بود که می‌تواند به این توافق نقطه پایان بگذارد. این نخستین باری نبود که در خصوص پروژه کوتاهی می‌شود؛ پروژه قبلی شرکت ملی نفت چین CNPC در ۲۰۱۸ توسط دولت سابق افغانستان به‌دلیل عدم پیشرفت، لغو شد. درخواست‌های ۲۰۲۴ طالبان برای تسریع پیشرفت نشان‌دهنده ناامیدی مداوم است.
یکی دیگر از پروژه‌های مشکل‌ساز، معدن مس عینک است که در ۲۰۰۸ به یک شرکت چینایی اعطا شد و هنوز هم کار استخراج آعاز نشده است. پس از ۱۶ سال تاخیر و ماه‌ها فشار طالبان، شرکت چینایی سرانجام در جولای ۲۰۲۴ ساخت و ساز جدید را آغاز کرد، اما فقط برای ساخت یک جاده. در اکتوبر ۲۰۲۴، مقامات طالبان با اشاره به پیشرفت اندک بر نیاز به راه‌اندازی کامل عملیات تأکید کردند.
پیشرفت آهسته این پروژه‌ها چالش‌هایی را برای ابتکاراتی مانند دهلیز واخان ایجاد می‌کند. مقامات طالبان به‌طور خصوصی به سرمایه‌گذاری چین برای باز کردن دهلیز واخان امیدوار هستند، اما این امر محقق نشد و چشم‌انداز این ابتکار را محدود کرد.
چرخش طالبان به‌جای دیگر
تعامل اقتصادی چین با طالبان پس از خروج ایالات متحده چندان مشتاقانه نبوده است. تجارت نامتعادل‌تر است، سرمایه‌گذاری محدود است و پروژه‌های موجود هنوز با مشکل مواجه هستند. از آن‌جایی که چین از ورود کامل به خلأ در افغانستان اجتناب می‌کند، طالبان گزینه‌های دیگری را برای تعامل اقتصادی دنبال می‌کنند. تازه‌ترین تلاش‌ها، امارات متحده عربی و – شاید مهم‌ترین – هند است. رسانه‌های افغانستان به‌تازگی هند را به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری افغانستان پس از ایران و پاکستان، بدون اشاره به چین، فهرست کرده‌اند. تعامل طالبان با هند، تحلیل‌گران چین را نگران کرده است که نگرانند هماهنگی امریکا و هند در مورد افغانستان ممکن است منافع ابتکار کمربند و جاده BRI چین را تهدید کند. چین باید مسیری را بین منافع اعلام شده‌اش در افغانستان و تعامل آرام با طالبان تعیین کند، پیش از آن‌که طالبان به جاهای دیگر برای حمایت اقتصادی مراجعه کنند.
مترجم: سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: سارا گودِک
منبع: Stimson.org – سازمان استیمسن