روابط کشورهای آسیای مرکزی با افغانستان در حال گرمتر شدن است. با پیشرفت طرحهای اتصال ریلی، افزایش تجارت و ایجاد فرصتهایی برای مردم افغانستان، این کشورها بهدنبال وارد کردن مجدد افغانستان به ساختار اقتصادی منطقهاند.
تحلیلگران میگویند کشورهای آسیای مرکزی به دلایل عملی و امنیتی به همکاری اقتصادی با افغانستان روی آوردهاند. سانات کوشکومبایف، پژوهشگر ارشد در انستیتوی مطالعات استراتژیک قزاقستان، میگوید: «اگر دور افغانستان دیوار بکشیم، کمکی به ثبات منطقه نمیکند. بنابراین، بهدنبال روابط اقتصادی هستیم.»
او در حاشیه نشست منطقهای CAMCA در اولانباتور، بر ضرورت احیای پیوندهای تاریخی با افغانستان تأکید کرد.
این روند با به رسمیت شناختن رسمی حکومت طالبان از سوی روسیه در سوم جولای تقویت شد که ممکن است راه را برای اقدام مشابه کشورهای آسیای مرکزی هموار کند.
الدنیز گوسینوف، پژوهشگر دانشگاه ابن خلدون استانبول نیز گفت: «سه کشور آسیای مرکزی با افغانستان مرز مشترک دارند. افزایش تجارت با افغانستان به سود ثبات و شکوفایی منطقه خواهد بود.»
برای نمونه، تجارت ازبیکستان و افغانستان در ۲۰۲۴ به ۱.۱ میلیارد دالر رسید که نسبت به ۲۰۲۳ حدود ۲۵٪ افزایش داشته است.
مقامهای طالبان نیز در رویدادهای منطقهای حضور پررنگتری یافتهاند. در نشست آستانه، حاجی نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت طالبان، در برابر پرسشها درباره محدودیتهای زنان، پاسخهایی مبهم ارایه داد.
در حالی که دولتهای آسیای مرکزی ظاهراً به حقوق زنان و اقلیتها اشاره دارند، اما در عمل تمرکز خود را بر همکاریهای سودمند گذاشتهاند.
یکی از محورهای اصلی این همکاریها، ایجاد مسیرهای حملونقل جدید از طریق افغانستان است. در شرایطی که مسیرهای سنتی شمالی بهدلیل جنگ اوکراین محدود شدهاند، کشورهای آسیای مرکزی به دنبال راهی بهسوی آبهای آزاد از طریق افغانستاناند.
سنجار ولییف از مرکز مطالعات سیاست خارجی ازبیکستان گفت: «برای کشورهایی چون ما که محصور در خشکی هستیم، هیچ گزینهای جز احیای مسیرهای ترانزیتی به جنوب آسیا وجود ندارد.»
طرح ازبیکستان برای ایجاد دهلیز ترانزیتی افغانستان شامل خط آهن از ترمز تا پیشاور، از طریق کابل، است. هماکنون نیز خط آهنی که در ۲۰۱۱ ساخته شده، شهرهای حیرتان و مزار شریف را به شبکه ریلی ازبیکستان متصل میکند.
در فبروری اعلام شد که خط آهن جدید تا هرات گسترش خواهد یافت که افغانستان را به بندرهای خلیج فارس متصل میکند.
قزاقستان و ترکمنستان نیز بر پروژهای سرمایهگذاری کردهاند که از مرز ترکمنستان آغاز شده، از هرات و قندهار عبور میکند و به اسپین بولدک در مرز پاکستان میرسد. قزاقستان در اپریل، ۵۰۰ میلیون دالر برای این پروژه اختصاص داد.
ولییف اذعان کرد: «زمین کوهستانی و مسایل امنیتی ساخت چنین پروژههایی را پیچیده کرده است. با این حال، ما معتقدیم که با حمایت سیاسی و نهادهای مالی بینالمللی میتوان این مشکلات را حل کرد.»
افزون بر توسعه حملونقل، تمرکز بر اشتغالزایی برای افغانستانیها نیز وجود دارد. کشورهای قزاقستان، قرقیزستان و ازبیکستان بورسیههایی را برای زنان افغان در چارچوب برنامه اتحادیه اروپا ارایه میدهند.
طرح دیگری نیز با نام منطقه آزاد AIRITOM در ترمز ایجاد شده که افغانها را بدون ویزا تا ۱۵ روز میپذیرد. این منطقه ۳۵ هکتاری خدمات بهداشتی، آموزشی و تفریحی ارایه میدهد.
گوسینوف در این باره گفت: «برای افغانها فرصتی است که بدون مانع از کشورشان خارج شوند و دنیای بیرون را ببینند.»
سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید
جوانا لیلیس
اوراسیا نت – Eurasianet