خبرگزاری دید: نقش مؤسسات خیریه بهعنوان ساختارهای مردمی و کمهزینه، کلیدی و بیبدیل است. آنها میتوانند در کنار نهادهای دولتی و بینالمللی، بهعنوان بازوان اجرایی و میدانی برای کاهش آلام بازگشتکنندگان عمل کنند.
بازگشت اجباری یا داوطلبانه مهاجرین هموطن از کشورهای همسایه، بهویژه ایران و پاکستان، یکی از جدیترین چالشهای انسانی، اجتماعی و اقتصادی کشور در سالهای اخیر بوده است. این روند که به دلایل مختلفی چون فشارهای سیاسی، تغییر قوانین مهاجرت، تبعیض ساختاری، یا ناامنی معیشتی شدت یافته، نیازمند تدابیر فوری و مؤثر نهادهای داخلی، بهویژه مؤسسات خیریه است.
در این میان، نقش مؤسسات خیریه بهعنوان ساختارهای مردمی و کمهزینه، کلیدی و بیبدیل است. آنها میتوانند در کنار نهادهای دولتی و بینالمللی، بهعنوان بازوان اجرایی و میدانی برای کاهش آلام بازگشتکنندگان عمل کنند.
در ادامه، بهصورت تحلیلی به محورهای کلیدی اقدامات مورد انتظار از مؤسسات خیریه پرداخته میشود:
- تأمین نیازهای اولیه معیشتی (فاز فوری)
اکثر بازگشتکنندگان با دست خالی به افغانستان بازمیگردند. آنها در هفتههای اول با بحرانهای فوری معیشتی مواجهاند. مؤسسات خیریه باید با راهاندازی کارزارهای فوری برای موارد زیر، اقدام کنند:
توزیع بستههای غذایی، پوشاک، لوازم بهداشتی و سوخت زمستانی
تأمین سرپناه موقت برای بیخانمانها (با همکاری شوراهای محلی یا مساجد)
ایجاد آشپزخانههای سیار و مراکز تغذیه رایگان در نقاط مرزی یا پرتراکم بازگشتیها
- خدمات بهداشتی و روانی
مهاجرین بازگشتی اغلب در معرض آسیبهای جسمی و روانی هستند. مؤسسات خیریه باید با بسیج داوطلبان سلامت، خدمات پایه سلامت را فراهم کنند:
ایجاد کلینیکهای سیار در مناطق مرزی یا اردوگاههای موقت
واکسیناسیون کودکان، درمان بیماریهای رایج و نظارت بر سلامت مادران
مشاورههای روانی برای بازگشتکنندگان، بهویژه زنان و کودکان دچار شوک، تبعیض یا خشونت در مسیر بازگشت - برنامههای حمایت تحصیلی برای کودکان
یکی از بزرگترین قربانیان مهاجرت و بازگشت اجباری، کودکان هستند که از تحصیل بازماندهاند. مؤسسات خیریه باید بهصورت ویژه بر این مسئله تمرکز کنند:
ثبت نام فوری کودکان در مکاتب محلی و تأمین لباس و قرطاسیه
برگزاری صنفهای جبرانی یا غیررسمی برای کودکانی که با نظام آموزشی افغانستان بیگانهاند
همکاری با وزارت معارف برای سادهسازی روند ثبت نام دانشآموزان فاقد اسناد - توانمندسازی اقتصادی و اشتغالزایی
هیچ حمایتی ماندگار نیست، مگر آنکه به استقلال اقتصادی بازگشتکنندگان بینجامد. مؤسسات خیریه باید از مرحله کمکرسانی اضطراری به مرحله توانمندسازی عبور کنند:
شناسایی مهارتهای فنی بازگشتکنندگان و برگزاری کارگاههای آموزشی کوتاهمدت
تأمین ابزار اولیه شغلآفرینی (مثلاً دستگاه خیاطی، وسایل مکانیکی، کارگاههای کوچک نجاری و…)
ایجاد صندوقهای خرد اعتباری برای حمایت از کسبوکارهای خانگی و محلی بازگشتکنندگان
همکاری با نهادهای کارآفرینی و سازمانهای بینالمللی برای جذب فرصتهای شغلی - تسهیل اسناد هویتی و حقوق قانونی
بسیاری از بازگشتکنندگان فاقد تذکره، شناسنامه یا مدارک اقامتی قابل قبول هستند. مؤسسات خیریه میتوانند در همکاری با دولت و دفاتر ولایتی اقدامات زیر را پیگیری کنند:
ایجاد مراکز مشاوره حقوقی سیار
کمک به ثبتنام در اداره احصائیه، یا تأمین هزینههای دریافت تذکره
اطلاعرسانی درباره حقوق بازگشتکنندگان، بهویژه در برابر مصادره زمین یا تبعیض قومی/محلی
- جلب مشارکت نخبگان و خیرین محلی
موفقیت یک طرح خیریه تنها در گروی منابع مالی نیست، بلکه در توانایی بسیج اجتماعی نهفته است. مؤسسات خیریه باید نخبگان محل، تجار، علمای دینی، و شوراهای مردمی را در این مسیر درگیر سازند:
تشکیل شوراهای حمایت از مهاجرین در هر ولسوالی
برگزاری نشستهای فرهنگی با محوریت کمک به بازگشتکنندگان
تقویت روحیه «احسان اجتماعی» از طریق رسانهها، مساجد، و مدارس دینی
نتیجهگیری
بحران بازگشت مهاجرین، اگر به درستی مدیریت نشود، میتواند به فاجعهای ملی بدل شود. مؤسسات خیریه، با تمرکز بر اقدام میدانی، روحیه خدمت، شفافیت مالی و همکاری با دولت و نهادهای بینالمللی، میتوانند نقش کلیدی در بازسازی زندگی این هموطنان آسیبدیده ایفا کنند.
این نهتنها وظیفهای انسانی، بلکه گامی در جهت ثبات اجتماعی و امنیت ملی است.
نویسنده: سید حسن موسوی – خبرگزاری دید