خبرگزاری دید: در سالهای اخیر، افغانستان شاهد رشد خیرهکنندهای در تعداد مدارس دینی و افزایش چشمگیر ثبت نام دانشآموزان در این نهادهای آموزشی بوده است. در شرایطی که آموزش رسمی در افغانستان با محدودیتهای شدید و بحران منابع مواجه است، مدارس دینی نهتنها جای خالی آموزش را پر کردهاند، بلکه به یک نهاد رسمی و مورد حمایت حکومت طالبان تبدیل شدهاند. این روند، در کنار برخی ادعاهای بحثبرانگیز درباره ورود اتباع خارجی برای تحصیل، نگرانیهای جدی را درباره آینده فکری، اجتماعی و امنیتی کشور برانگیخته است.
سقوط دولت پیشین و بر سر کارآمدن حکومت موقت طالبان، همراه با سیاستهای محدودکننده بهویژه در قبال تحصیل دختران، منجر به تضعیف چشمگیر نظام آموزش رسمی کشور شده است. در چنین وضعیتی، مدارس دینی ـ که اغلب خدمات رایگان، خوابگاه و تغذیه ارائه میدهند ـ برای بسیاری از خانوادهها به گزینهای ناگزیر تبدیل شدهاند.
گزارشها نشان میدهد که شمار مدارس دینی تحت حمایت طالبان از مرز ۲۱ هزار گذشته، در حالی که تعداد مدارس عمومی نزدیک به ۱۸ هزار است و در برخی مناطق، رشد ثبت نام برای ورود به این مدارس، بهطور چشمگیر اتفاق افتاده است. بهعنوان مثال، در یکی از مدارس دینی در شمال کابل، تعداد دانشآموزان در پنج سال از ۳۵ نفر به بیش از ۱۶۰ نفر رسیده است. این آمارها نشان میدهد که مدارس دینی عملاً از نظر کمی جایگزین مدارس دولتی شدهاند.
تبعات اجتماعی و فکریبا آن که این مدارس برای پر کردن خلأ آموزشی در کشور، نقش قابل توجهی ایفا میکنند، اما نبود نظارت کافی بر محتوای درسی و تمرکز افراطی بر آموزههای شرعی رادیکال، خطر تولید نسلهایی با گرایشهای افراطی را بههمراه دارد. دروس این مدارس معمولاً به حفظ قرآن، فقه سنتی و متون کلاسیک دینی محدود میشود و مفاهیمی چون علوم طبیعی، تفکر انتقادی، حقوق بشر یا سواد رسانهای جایی در آنها ندارد.
کارشناسان آموزشی و حقوق بشری هشدار دادهاند که ادامه این روند میتواند منجر به بازتولید گفتمان افراطی در لایههای عمیقتری از جامعه شود؛ روندی که نهتنها پیشرفت اجتماعی را کند خواهد کرد، بلکه ممکن است بسترهای افراطگرایی مذهبی را در آینده تقویت کند.
در هفتههای گذشته، یکی از مقامات طالبان از «ورود هزاران تبعه خارجی به افغانستان» خبر داده و گفته بود که بخشی از این افراد برای تحصیل وارد کشور شدهاند. آنچه این ادعا را نگرانکنندهتر میکند، این است که بخش عمده این افراد از مرزهای شمالی، یعنی مناطق هممرز با آسیای مرکزی، وارد افغانستان شدهاند و از آنجا که هیچ دانشجویی از بین از افغانستان برای تحصیل در رشتههای علوم انسانی یا تجربی به افغانستان سفر نمیکند، پرواضح است که برای تحصیل در افغانستان، یک گزینه باقی میماند و آن علوم دینی در مدارسی است که به شکل هدفمند در حال تکثیر و توسعه است.
مضاف بر این، حضور گروههای تروریستی برخاسته از تاجیکستان و ازبیکستان و دیگر کشورهای آسیای میانه در افغانستان از یک سو و باز بودن دروازه مدارس دینی به روی طلاب و دانشآموزان این کشورها در افغانستان تحت کنترل طالبان از سوی دیگر، بیش از گذشته زنگ خطر توسعه تروریزم را در سطح منطقه و به ویژه برای همسایگان شمالی کشور، به صدا درمیآورد.
جمعبندی و چشمانداز
افزایش ثبت نام در مدارس دینی افغانستان تحت حاکمیت طالبان، بیش از آن که صرفاً یک پدیده آموزشی باشد، بیانگر تحولی عمیق در ساختار اجتماعی کشور است. این مدارس اکنون نهتنها بخشی از سیستم آموزشی طالبان، بلکه بازوی ایدئولوژیک آن بهشمار میآیند. در کنار کمرنگشدن آموزش رسمی و حذف تدریجی دختران از سیستم تحصیلی، این روند میتواند پیامدهایی خطرناک برای آینده جامعه افغانستان در پی داشته باشد.
از سوی دیگر، ادعاهای مربوط به حضور اتباع خارجی در این ساختارها، نهتنها جنبه داخلی، بلکه ابعاد منطقهای و بینالمللی خواهد داشت. برای مهار این روند، جامعه جهانی و نهادهای آموزشی باید بیش از پیش بر ایجاد یک نظام آموزشی متعادل، فراگیر و دادهمحور در افغانستان پافشاری کنند؛ نظامی که دین را با دانش، و سنت را با آینده پیوند دهد.
نویسنده: محسن موحد – خبرگزاری دید