خبرگزاری دید: اخراجهای دستهجمعی از شهرهایی مانند اسلامآباد و راولپندی، خانوادههایی را که دههها در پاکستان زندگی کردهاند، به سوی افغانستان ناامن سوق داده است؛ جایی که زنان، اقلیتهای قومی و مذهبی در نزدیک به چهار سال گذشته با محدودیتها و فشارهای فزاینده مواجه بودهاند.
اعلام پاکستان مبنی بر اخراج حدود یک میلیون مهاجر افغان دارای کارت اقامت موقت (PoR) از ۱۰ سنبله (اول سپتامبر) بار دیگر این کشور را در کانون انتقادات جهانی قرار داده است.
این تصمیم، که در چارچوب طرح جنجالی بازگشت اتباع خارجی غیرقانونی (IFRP) اجرا میشود، نهتنها زندگی میلیونها مهاجر را که دههها در پاکستان ساکن بودهاند تهدید میکند، بلکه نشاندهنده استفاده ابزاری از مهاجران در بازیهای سیاسی اسلامآباد است.
مهاجرت افغانها به پاکستان از دهه ۱۹۷۰ و با تهاجم شوروی آغاز شد، زمانی که بیش از چهار میلیون نفر از جنگ و ناامنی به اردوگاههای خیبرپختونخواه و بلوچستان پناه بردند. موجهای بعدی در دهه ۱۹۹۰ و پس از تسلط دوباره طالبان در سال ۲۰۲۱، به دلیل فقر و محدودیتهای سیاسی، حدود ۸۰۰ هزار نفر دیگر را به پاکستان کشاند.
کارتهای اقامت موقت (PoR) ، که با همکاری کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان (UNHCR) صادر شدهاند، به مهاجران اجازه اقامت قانونی و دسترسی به خدمات اولیه مانند آموزش و بهداشت میدادند. اما پایان اعتبار این کارتها در سال ۲۰۲۵ و تصمیم به اخراج دارندگان آن، تعهدات بشردوستانه پاکستان را زیر سوال برده است.
این سیاست بیش از آنکه ریشه در نگرانیهای امنیتی داشته باشد، واکنشی به ناکامیهای دیپلماتیک با کابل به نظر میرسد؛ بهویژه به دلیل عدم همکاری طالبان در مهار فعالیتهای گروه تحریک طالبان پاکستان (TTP) که به حملات مرگباری در پاکستان منجر شده است.
مقامات پاکستانی، بدون ارائه شواهد معتبر، مهاجران افغان را به فعالیتهای TTP مرتبط میدانند؛ رویکردی که بیش از هر چیز به عنوان پوششی برای فشار بر حکومت طالبان تلقی میشود. در داخل پاکستان، احزاب سیاسی در ایالتهای مرزی با بهرهبرداری از احساسات ضد مهاجرتی، اخراج مهاجران را راهحلی برای مشکلات اقتصادی معرفی میکنند، در حالی که مهاجران افغان دههها در اقتصاد غیررسمی نقش داشتهاند و شواهد کمی برای تأثیر منفی آنها بر منابع ملی وجود دارد.
طرح IFRP، که از سال ۲۰۲۳ حدود ۸۰۰ هزار مهاجر افغان را اخراج کرده است، به دلیل عدم شفافیت و نقض اصل بینالمللی عدم بازگشت اجباری (non-refoulement) مورد انتقاد شدید سازمان عفو بینالملل قرار گرفته است. این اصل بینالمللی کشورها را از بازگرداندن پناهجویان به مناطقی که جان آنها در خطر است، منع میکند.
اخراجهای دستهجمعی از شهرهایی مانند اسلامآباد و راولپندی، خانوادههایی را که دههها در پاکستان زندگی کردهاند، به سوی افغانستان ناامن سوق داده است؛ جایی که زنان، اقلیتهای قومی و مذهبی در نزدیک به چهار سال گذشته با محدودیتها و فشارهای فزاینده مواجه بودهاند. سفارت افغانستان در اسلامآباد و وزارت مهاجرین و امور مرزی حکومت طالبان به شدت به این سیاست اعتراض کردهاند، اما این اعتراضات تاکنون نتوانسته است مانع اجرای سیاستها و اقدامات دولت پاکستان علیه مهاجران شود.
ناظران معتقدند که این سیاست نهتنها روابط شکننده پاکستان و افغانستان را بیش از پیش متشنج کرده، بلکه با تشدید بیثباتی منطقهای، همکاریهای دوجانبه در حوزههای امنیتی و اقتصادی را نیز تضعیف خواهد کرد.
دورنمای سیاست مهاجرتی پاکستان نشاندهنده تداوم رویکردی امنیتیمحور است که با ادامه اجرای طرح IFRP، اخراج یک میلیون مهاجر را هدف قرار داده و به احتمال زیاد فشارهای داخلی و بینالمللی را نادیده خواهد گرفت. این رویکرد، بدون توجه به تعهدات بشردوستانه، بحران انسانی در منطقه را عمیقتر میکند.
به طور کلی، استفاده ابزاری از مهاجران برای جلب حمایت داخلی و وارد کردن فشار بر طالبان، هزینهای سنگین بر دوش مهاجران بیپناه تحمیل کرده و وجهه بینالمللی پاکستان را خدشهدار ساخته است. برای کاهش این تنشها، پاکستان بایستی گفتوگوهای دیپلماتیک با کابل را تقویت کند و سیاستهای مهاجرتی خود را با استانداردهای بینالمللی و تعهدات بشردوستانه همسو سازد. در غیر این صورت، تشدید بحران انسانی و بیثباتی منطقهای در دو سوی مرز اجتنابناپذیر خواهد بود.
نویسنده: رحمت الله عنایتی-خبرگزاری دید