چگونه ازبیکستان استراتژیاش را در قبال افغانستان ترسیم میکند
خبرگزاری دید: ازبیکستان تنها کشور آسیای مرکزی که با همه کشورهای منطقه و افغانستان هممرز است، نقش محوری در جیوپولیتیک منطقه ایفا میکند. تحت رهبری رئیسجمهور شوکت میرضیایف از سال ۲۰۱۶، سیاست خارجی ازبیکستان بهسمت بازبودن اقتصادی و ادغام منطقهای گرایش پیدا کردهاست که رویکرد واقعگرایانه آن به طالبان را شکل میدهد.
زمینه و ضرورت بازنگری سیاست خارجی
پس از بازگشت طالبان به قدرت در آگست ۲۰۲۱، کشورهای آسیای مرکزی مجبور شدند چارچوبهای سیاست خارجی خود را با تغییرات بنیادین جیوپلیتیکی افغانستان تطبیق دهند. خروج ناکام نیروهای ناتو، امنیت مرزی، تهدیدات تروریستی و قاچاق مواد مخدر از جمله چالشهای مهم برای همسایگان افغانستان بوده است. کشورهای منطقه، از جمله ازبیکستان، تعامل با طالبان را نه بهدلیل همسویی ایدیولوژیک بلکه به دلیل واقعگرایی و پذیرش اینکه حکومت طالبان در کوتاهمدت فرو نخواهد پاشید، در دستور کار قرار دادند.
موقعیت استراتژیک ازبیکستان و دیپلماسی پسا-۲۰۲۱
ازبیکستان تنها کشور آسیای مرکزی که با همه کشورهای منطقه و افغانستان هممرز است، نقش محوری در جیوپولیتیک منطقه ایفا میکند. تحت رهبری رئیسجمهور شوکت میرضیایف از سال ۲۰۱۶، سیاست خارجی ازبیکستان بهسمت بازبودن اقتصادی و ادغام منطقهای گرایش پیدا کردهاست که رویکرد واقعگرایانه آن به طالبان را شکل میدهد. پس از بازگشت طالبان، ازبیکستان فورا دیدارهایی با مقامات طالبان برگزار کرد و توافقهایی برای توسعه همکاریهای اقتصادی و امنیت مرزی امضا نمود. بازدید نخستوزیر ازبیکستان از کابل در آگست ۲۰۲۴، نشاندهنده هدفگذاری تاشکند برای شکلدهی به نظم جدید منطقهای بود.
راهآهن ترانس-افغان: از برنامه بلندپروازانه تا اهرم استراتژیک
در جولای ۲۰۲۳، ازبیکستان، افغانستان و پاکستان توافق سهجانبهای برای توسعه راهآهن ترانس-افغان به ارزش ۴.۶ میلیارد دالر امضا کردند. این پروژه ۶۵۰ کیلومتری، از مرز ترمز آغاز و از مزار شریف و لوگر عبور کرده و به کراچی در پاکستان میرسد. برای ازبیکستان، این راهآهن دسترسی به مسیرهای تجاری دریایی، کاهش هزینههای حمل و نقش محوری در ترانزیت منطقهای را فراهم میکند. پروژه همچنین همسو با ابتکارات منطقهای مانند کمربند و جاده چین و دهلیز اقتصادی پاکستان-چین است که جایگاه ازبیکستان را بهعنوان بازیگر منطقهای تقویت میکند. با این حال، ریسکهای امنیتی در افغانستان و نیاز به سرمایهگذاری بینالمللی همچنان چالشبرانگیز هستند.
همکاری ضدتروریستی افغانستان-ازبیکستان
ازبیکستان با تهدیدهای گروههای تروریستی مانند داعش خراسان (ISKP) روبهرو است و طالبان را بهعنوان مانعی بالقوه در برابر گسترش افراطگرایی در منطقه میبیند. تعامل با طالبان، حتی بدون حمایت ایدیولوژیک، برای مقابله با تهدیدهای مشترک امنیتی ضروری است.
رسمیت ضمنی طالبان و نقش دیپلماتیک ازبیکستان
ازبیکستان نقش پل دیپلماتیک میان طالبان و جامعه جهانی را ایفا میکند. تاشکند میزبان نشستهای همسایگان افغانستان بوده و پروژههایی مانند مرکز تجارت بینالمللی ترمز و اعطای ویزای ۱۵ روزه بدون نیاز به روادید برای افغانستانیها را اجرا کرده است. همچنین، قراردادهایی به ارزش تقریبی ۲۴۳ میلیون دالر با طالبان برای پروژههای برقرسانی امضا شده است که دسترسی افغانستان به برق را بهبود میبخشد. هرچند ازبیکستان عجلهای برای شناسایی رسمی طالبان ندارد، اما تعامل مستمر آن با حکومت طالبان، عملاً بهنوعی شناسایی دفاکتو منجر شده است.
نتیجهگیری
ازبیکستان با استفاده از دیپلماسی، سرمایهگذاری زیرساختی، توسعه دهلیزهای ترانزیتی و همکاری ضدتروریستی، به یک بازیگر مرکزی در شکلدهی به پاسخ جمعی آسیای مرکزی به افغانستان پسا خروج امریکا تبدیل شده است. تعامل عملی و واقعگرایانه با طالبان نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت جیوپولیتیکی برای تاشکند بهشمار میرود.
ترجمه و تلخیص: سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: جورجیو کافییرُو
منبع: نشنل انترست – National Interest