چرا هند بر موضعش در قبال چابهار تأکید دارد

خبرگزاری دید: دهلی‌نو از این پروژه عقب‌نشینی نخواهد کرد. زیرا فراتر از جنبه راهبردی، چابهار گره‌ای حیاتی برای گسترش نفوذ اقتصادی هند در اوراسیا محسوب می‌شود.

تصمیم آمریکا برای لغو معافیت بندر چابهار در زمانی اتخاذ شده که فعالیت در این بندر روبه افزایش گذاشته است. در ماه می ۲۰۲۴، شرکت «ایندیا پورتس گلوبال لیمیتد» (India Ports Global Limited) قراردادی ده‌ساله با «سازمان بنادر و دریانوردی ایران» امضا کرد تا تجهیزات لازم برای ترمینال شهید بهشتی را تأمین و بهره‌برداری از آن را بر عهده گیرد.
بر اساس این توافق، هند متعهد شد ۱۲۰ میلیون دالر کمک بلاعوض برای تأمین تجهیزات پرداخت کند و نیز یک خط اعتباری معادل ۲۵۰ میلیون دالر برای توسعه بندر در اختیار ایران بگذارد.
لغو معافیت تحریم‌ها برای این پروژه خبر خوبی نیست، اما به‌معنای پایان کار ترمینال شهید بهشتی نیز نخواهد بود.

هند تاکنون سرمایه‌گذاری و تلاش زیادی برای پیشبرد این پروژه انجام داده و به‌رغم چالش‌های مختلف، پیشرفت مثبتی داشته است. بندر چابهار فراتر از نقشی که به‌عنوان راه ارتباطی حیاتی با افغانستان ایفا می‌کند، بخشی از هدف بزرگ‌تر هند برای اتصال به آسیای مرکزی است.
هرچند این هدف به‌طور کامل با محدوده معافیت تحریمی آمریکا همخوانی ندارد، اما در نگاه کشورهای آسیای مرکزی مانند ازبیکستان و ترکمنستان، چابهار دروازه‌ای به اقیانوس هند شناخته می‌شود. تشکیل «کارگروه چابهار» در قالب گفتگوی هند و آسیای مرکزی و همچنین «گفتگوی سه‌جانبه هند–ایران–ازبیکستان» نمونه‌هایی از تمرکز روزافزون بر استفاده از این بندر برای توسعه تجارت هند با منطقه هستند.

دوم، کنار گذاشتن پروژه چابهار، فضا را برای بازیگران خارجی مانند چین باز می‌گذارد. از آن‌جا که مسیر دریایی از طریق چابهار تنها گزینه عملی برای دور زدن وابستگی به پاکستان در تجارت با اوراسیا است، هند تمایل دارد به‌رغم تهدید تحریم‌ها، کنترل خود بر این بندر را حفظ کند. از این منظر، تعامل با ایران همواره با ریسک‌هایی برای بازیگران هندی همراه بوده و لغو معافیت، چالش جدیدی برای آنان ایجاد نمی‌کند. بانک‌ها، شرکت‌های کشتیرانی و بیمه‌گرانی که خارج از حلقه محدود شرکای فعال در ایران هستند، همچنان از مشارکت در این پروژه خودداری خواهند کرد و این امر هند را ناگزیر می‌سازد راه‌حل‌های خلاقانه و غیرمتعارف برای ادامه همکاری پیدا کند.

با اجرایی‌شدن تحریم‌ها، فعالیت‌های چابهار که همواره دور از توجه عمومی و رسانه‌ای بوده، ممکن است بیش از پیش به منطقه‌ای خاکستری منتقل شود. هند حتی ممکن است با الهام از تجربه روسیه در دور زدن تحریم‌ها، از انتشار آمار رسمی و اطلاعات مربوط به مناقصات و خریدها خودداری کند. با این حال، فراتر از انتقال تجربه، روسیه در عمل توان کمک به توسعه چابهار را ندارد؛ زیرا شرکت‌های روسی قادر به تأمین تجهیزات کلیدی نظیر جرثقیل‌های STS یا MHC نیستند، چراکه بنادر بزرگ خود روسیه نیز به فناوری‌های اروپایی و چینی وابسته‌اند.

از نظر سیاسی، مسکو از پیشنهاد هند برای اتصال چابهار به گره‌های کلیدی «دهلیز بین‌المللی حمل‌ونقل شمال–جنوب» (INSTC) حمایت کرده است.
با این وجود، بندر چابهار هنوز به‌طور رسمی در چارچوب این دهلیز ادغام نشده و بیشتر محموله‌ها همچنان از طریق بندرعباس جابه‌جا می‌شوند. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری‌های روسیه در ایران بیشتر بر نوسازی خطوط ریلی متمرکز بوده است — از جمله احداث خط ریلی آستارا–رشت و طرح توسعه یک راه‌آهن عریض جدید از آستارا تا بندرعباس که هدف آن کاهش انتقال‌های بین‌راهی است. این طرح‌ها عملاً چابهار را از نقشه روسیه برای INSTC کنار می‌گذارند.

با وجود این، به‌نظر می‌رسد هند قادر است به‌طور مستقل پیش برود و تأمین تجهیزات بندری را در اولویت قرار دهد. اگر ظرفیت بارگیری بندر افزایش یابد و به‌درستی بازاریابی شود، شرکت‌ها راه خود را برای استفاده از آن در مسیرهای تجاری پیدا خواهند کرد. تکمیل قریب‌الوقوع اتصال ریلی به چابهار نیز فرصت مناسبی برای ادغام آن با شاخه شرقی دهلیز شمال-جنوب INSTC فراهم می‌کند و در نتیجه جریان کالا را تسهیل خواهد کرد.

در حالی‌که معمولاً شکاف میان الزامات جیو‌استراتژیک و واقعیت‌های تجاری وجود دارد، در مورد چابهار انتخاب هند روشن است:
دهلی‌نو از این پروژه عقب‌نشینی نخواهد کرد. زیرا فراتر از جنبه راهبردی، چابهار گره‌ای حیاتی برای گسترش نفوذ اقتصادی هند در اوراسیا محسوب می‌شود. میان همکاری با ایرانِ تحت تحریم یا پاکستانِ بدون تحریم، هند بی‌تردید گزینه نخست را انتخاب خواهد کرد.

ترجمه‌و‌تلخیص: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: الکسی زاخارو
منبع: بنیاد تحقیقاتی دیدبان – ORF