در حالی که امیرخان متقی، وزیر امور خارجه طالبان، به هند سفر کرده است (نخستین سفر در این سطح از زمان بازگشت طالبان بهقدرت در آگست ۲۰۲۱) نشانههایی از تمایل دوطرف برای بازتعریف روابط دیده میشود. با این حال، سیاست هند نسبت به افغانستان همچنان در وضعیت بلاتکلیف و محتاطانه باقی مانده است.
پس از خروج کامل از کابل در ۲۰۲۱، دهلینو در جون ۲۰۲۲ با ایجاد یک هیات فنی بازگشت؛ اقدامی که هدف رسمی آن «تسهیل کمکهای بشردوستانه» عنوان شد، اما در واقع تلاشی برای بازیابی جایگاه استراتژیک پیشین بود. با این وجود، سه سال بعد، سیاست هند در قبال طالبان هنوزهم آهسته، مردد و فاقد جهتگیری روشن است؛ در حالی که بازیگران منطقهای چون چین، روسیه، ایران و پاکستان با گامهایی جسورانهتر به میدان آمدهاند.
در حال حاضر بیش از ۱۷ کشور سفارت فعال در کابل دارند. اگرچه تنها روسیه حکومت طالبان را بهرسمیت شناخته است، اما چین و چند کشور دیگر نمایندگان طالبان را بهعنوان سفیر پذیرفتهاند. در مقابل، مأموریت هند در کابل محدود به یک تیم فنی کوچک با لایههای سنگین امنیتی است. در دهلی نیز سفارت افغانستان همچنان پرچم جمهوری سابق را برافراشته دارد.
میراث دو دهه همکاری توسعهای
هند طی دوران جمهوری افغانستان بیش از ۳ میلیارد دالر در پروژههای زیربنایی، آموزشی و بهداشتی سرمایهگذاری کرد و تصویری مثبت از خود در میان افغانستانیها ایجاد نمود. با این حال، نبود سازوکارهای ارزیابی و نهادسازی موجب شد که این سرمایهگذاریها نتوانند تأثیر پایدار بر زندگی مردم عادی بگذارند. پروژههای کوچکمقیاس توسعهای (SDP) کارآمدتر از طرحهای عظیم و پرهزینه بودند. اما فقدان پیوند میان تولیدات محلی و بازارهای هند مانع پایداری اقتصادی این تلاشها شد.
فرصت از دسترفته در تعامل با طالبان
با بازگشایی دفتر فنی در کابل، امیدهایی در میان افغانستانیها زنده شد، اما محدودیت در صدور ویزه، قطع تماس مستقیم با مردم و کاهش پروازهای مستقیم میان دو کشور، تصویر سنتی «همسایه نیکخواه» هند را مخدوش کرده است. در حالی که طالبان بارها برای گشودن باب گفتگو پیشقدم شدهاند، دهلینو میان دو گزینه، تعامل یا بهرسمیتشناختن، مردد مانده است.
در ماههای اخیر نشانههایی از همگرایی دیده میشود: از دیدار وزیر خارجه هند با امیرخان متقی و بازگشایی مرز واگه برای عبور کامیونهای افغانستان، تا موضعگیری طالبان در محکومیت حمله تروریستی پهلگام. با این وجود، این گامهای نمادین هنوز به سیاست عملی و بلندمدت تبدیل نشدهاند.
نیاز به بازتعریف سیاست و همکاری اقتصادی
افغانستان امروز در مسیر خودکفایی اقتصادی از طریق تولید داخلی و کاهش وابستگی به کمکهای خارجی حرکت میکند. نهادهایی چون شرکت ملی توسعه (NDC)که در زمان جمهوری تأسیس شد و اکنون تحت نظارت طالبان فعالیت میکند، پروژههای بزرگی در حوزه سدسازی، معادن، و شهرکهای صنعتی در دست اجرا دارد. افزایش بودجه این نهاد از ۱۶ میلیون به ۲۳ میلیون دالر نشاندهنده تمرکز طالبان بر توسعه زیرساخت و اشتغالزایی است.
در این چارچوب، هند میتواند نقش موثری ایفا کند؛ از همکاری فنی در زمینه آب و کشاورزی گرفته تا حمایت از صنایع کوچک، ایجاد پارکهای صنعتی، و احیای پروژههای توسعهای محلی. فعال شدن دوباره پروژههای کوچک (SDPs) و پیوند دادن اتاق بازرگانی هند (FICCI) با اتاق تجارت افغانستان میتواند موتور محرک تجارت و ترانزیت منطقهای باشد.
لزوم شکستن رکود سیاسی
طالبان در حال یادگیری قواعد سیاست خارجیاند و شعار «توازن و همکاری اقتصادی» را سرلوحه خود قرار دادهاند. سفر اخیر متقی به هند در ادامه نشست منطقهای مسکو انجام شد، جایی که کشورهای منطقه از جمله هند، ایران، چین و پاکستان بر ضرورت همکاری و مخالفت با بازگشت مداخلهجویانه آمریکا تأکید کردند.
اکنون زمان آن رسیده است که دهلی نو با بازتعریف سیاستش، از احتیاط بیشازحد فاصله گیرد و با نگاهی عملگرایانه به افغانستان بنگرد. بازگشت فعال هند نهتنها در جهت منافع مردم افغانستان، بلکه برای احیای جایگاه استراتژیکش در قلب آسیا ضروری است.
ترجمه و تلخیص: سید طاهر مجاب – خبرگزاری دید
شنتی ماریت دسوزا
هندو – The Hindu