اتصال اقتصادی سهجانبه؛ شکلگیری پیوندهای نوین میان افغانستان، ازبیکستان و قزاقستان
خبرگزاری دید: تحولات جدید همچنین با منافع قزاقستان هماهنگ است و به شکلگیری فضای اقتصادی منسجمتری در منطقه کمک میکند. بدین ترتیب، یک دهلیز اقتصادی یکپارچه در مسیر قزاقستان–ازبیکستان–افغانستان درحال شکلگیری است.
در سالهای اخیر، روابط اقتصادی و ترانزیتی میان افغانستان و ازبیکستان وارد مرحلهای تازه شدهاست؛ مرحلهای که تأثیر آن فراتر از همکاری دوجانبه بوده و بر شاخصهای اقتصادی سراسر آسیای مرکزی اثر گذاشته است. افتتاح «پل دوستی» میان ترمذ و حیرتان برای فعالیتهای تجاری ـ که از دوم دسامبر آغاز شد ـ نقطه عطفی در اتصال مستقیم ازبیکستان و افغانستان بهشمار میرود. پیش از این، مسیرهای اصلی تجارت از خاک تاجیکستان عبور میکرد، اما اکنون این دو کشور از طریق شریانهای مستقیم با یکدیگر پیوند خوردهاند. این تحول با منافع قزاقستان ـ بهعنوان یکی از اقتصادهای قدرتمند منطقه ـ نیز همسو است، زیرا مسیرهای جدید تجاری از طریق افغانستان فرصتهای بیشتری برای کل منطقه ایجاد میکند.
طبق اعلام حاجی زید، سخنگوی والی طالبان در بلخ، در اواخر نوامبر ۲۰۲۵ مجموعهای از توافقنامههای راهبردی میان کابل و تاشکند در حوزههای ساختوساز، انرژی و داروسازی بهامضا رسیدهاست. بر اساس این توافقها، ازبیکستان سمنت و سایر مواد ساختمانی به افغانستان صادر میکند؛ نشانهای از گسترش پروژههای زیرساختی و افزایش حجم ساختوساز در این کشور. همچنین صادرات محصولات دارویی ازبیکستان به افغانستان پیشبینی شده که برای کشوری با بحرانهای چندلایه اقتصادی اهمیت ویژهای دارد.
در مقابل، افغانستان صادرات زغالسنگ به ازبیکستان را تقویت کردهاست؛ روندی که بازتابی از تکمیل منافع دو طرف است. با کاهش مقاصد اصلی صادراتی افغانستان بهویژه پاکستان، ازبیکستان به بازار جدید و مناسبی برای زغالسنگ افغانستان تبدیل شدهاست. این واردات برای ازبیکستان در ماههای زمستانی، زمانی که تقاضا برای انرژی افزایش مییابد، همزمان و سودمند بودهاست. در نتیجه، این سازوکار تجاری به مکانیزمی پایدار و سودآور برای هر دو کشور بدل شده است.
افغانستان همچنین نخستین محموله بزرگ میوههای تازه و خشک خود را از طریق بندر حیرتان به ازبیکستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی ارسال کردهاست. این محموله شامل سیب میدان وردک، انار قندهار و توت خشک شمال بود که ارزش آن بیش از ۲۵۰ هزار دالر اعلام شد. به گفته هارونالرشید کوزی، معاون اتاق تجارت و صنایع بلخ، این ابتکار میتواند مسیر حیرتان را در آینده به یک دهلیز تجاری مهم برای اتصال آسیای مرکزی به بازارهای وسیعتر آسیا تبدیل کند. در این چارچوب، افغانستان قصد دارد علاوه بر گسترش صادرات خود به بازار ازبیکستان، از قلمرو این کشور بهعنوان مسیر ترانزیت به قزاقستان و سایر دولتهای منطقه بهرهبرداری کند.
طبق آمار موجود، حجم کنونی تجارت میان ازبیکستان و افغانستان بیش از ۱.۱ میلیارد دالر و میان قزاقستان و افغانستان ۵۴۵.۲ میلیون دالر است؛ ارقامی که اهمیت استراتژیک این مسیرها را نشان میدهد. ازبیکستان اکنون بهعنوان پل اصلی ترانزیتی افغانستان برای دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی عمل میکند. کاهش ۸۰ درصدی تعرفههای گمرکی ازبیکستان بر صادرات افغانستان نیز مزایای قابل توجهی برای تاجران ایجاد کرده و جریانهای تجاری را افزایش دادهاست. این سیاستهای تسهیلی نهتنها فعالیت اقتصادی افغانستان را تقویت میکند، بلکه نقش ترانزیتی ازبیکستان را در منطقه برجستهتر میسازد.
تحولات جدید همچنین با منافع قزاقستان هماهنگ است و به شکلگیری فضای اقتصادی منسجمتری در منطقه کمک میکند. بدین ترتیب، یک دهلیز اقتصادی یکپارچه در مسیر قزاقستان–ازبیکستان–افغانستان درحال شکلگیری است. یکی از مزیتهای کلیدی این دهلیز آن است که سه کشور پرجمعیت آسیای مرکزی را بههم پیوند میدهد: قزاقستان با ۲۰.۳ میلیون نفر، ازبیکستان با ۳۸ میلیون نفر، و افغانستان با ۴۳.۸ میلیون نفر. به عبارت دیگر، منطقهای با بیش از ۱۰۰ میلیون مصرفکننده درحال ظهور است که میتواند به شکلگیری بازار مشترک و تسریع روندهای ادغام اقتصادی منجر شود.
افزون بر این، نزدیکی سه کشور مسیر توسعه دهلیز ترانسافغان و امکان دسترسی ازبیکستان و قزاقستان به آبهای آزاد را تقویت میکند؛ عاملی که میتواند جغرافیای اقتصادی منطقه را دگرگون سازد. چنین ادغامی نهتنها سطح تجارت را افزایش میدهد، بلکه ظرفیتهای لوجستیکی کشورها را تقویت کرده و نقش آنها را بهعنوان مراکز ترانزیت منطقهای ارتقا میدهد.
در جمعبندی باید گفت مدل جدید همکاری میان افغانستان، ازبیکستان و قزاقستان بر پایه واقعگرایی، همسویی منافع اقتصادی و تقویت پیوندهای منطقهای شکل گرفتهاست؛ مدلی که در بلندمدت میتواند به مرحلهای تازه از ثبات، همگرایی اقتصادی و اتصال منطقهای در آسیای مرکزی منجر شود.
ترجمه و تلخیص: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: اسلام خان غفاروف
منبع: آستانه تایمز – Astana Times