هند و پاکستان چه دیدگاهی نسبت به طا-لبان افغان دارند

رویکرد جدید در نحوه واکنش پاکستان به روابط هند با امارت اسلامی افغانستان نیز منعکس شده است. اسلام‌آباد علاوه بر عدم مخالفت با نزدیک شدن دهلی نو با طا-لبان و بازگشایی سفارت این کشور در کابل، به کمک‌های بشردوستانه هند نیز اجازه داد تا از خاک این کشور برای رسیدن به افغانستان استفاده کند

تسلط طا-لبان بر افغانستان در اگست ۲۰۲۱ برای بسیاری غافلگیرکننده بود. در سطح منطقه‌ای، نگرانی‌هایی را در مورد نقش پاکستان در افغانستان و ادامه روابطش با طا-لبان مطرح کرد. استفاده پاکستان از افغانستان به‌عنوان نیابتی جهت حفظ نفوذ خود مورد توجه هند قرار گرفته است؛ هندی که از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۱ با دولت‌های قبلی افغانستان همکاری نزدیک داشت و پس از تسلط طا-لبان، نمایندگی‌های دیپلماتیک خود را تعطیل کرد. اکنون که طا-لبان سال اول حکومت خود را به پایان رسانده‌اند، بررسی چگونگی تعامل هند و پاکستان با امارت اسلامی افغانستان تحت عنوان طا-لبان ۲٫۰ حایز اهمیت است.
زمانی که طا-لبان برای اولین بار در سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ بر افغانستان حکومت کردند، پاکستان از جمله سه کشوری بود که به طور رسمی امارت اسلامی را به رسمیت شناخت. پس جای تعجب نیست که نفوذش بر طا-لبان همچنان مهم است. پس از حملات ۱۱ سپتمبر و سقوط حکومت نخست طا-لبان در سال ۲۰۰۱، پاکستان از طریق عملیات نظامی علیه رهبران طا-لبان در پاکستان، در «جنگ علیه تروریزم» در کنار ایالات متحده قرار گرفت. با این حال، روابط با طا-لبان با همکاری فعال اسلام‌آباد به سرعت احیا شد. پاکستان با حمایت از فرآیندهای صلح به رهبری ایالات متحده، چین و روسیه و میزبانی از رهبران طا-لبان و تسهیل چندین گفت‌وگوی صلح با مشارکت ذینفعان افغانستان و سایر بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی به متحد کلیدی در احیای طا-لبان تبدیل شد.
با وجود نزدیکی و سابقه همکاری با طا-لبان، دوره پسا-تسلط طا-لبان در اگست ۲۰۲۱ برای پاکستان مشکل‌ساز بوده است. با وجود اینکه اسلام‌آباد به طا-لبان به عنوان یک رژیم دوست نگاه می‌کند، این رابطه به دلیل عوامل مختلف از جمله تروریزم چندان بدون مشکل هم نبوده است. قبل از صحبت در مورد معضل تروریزم در پاکستان، ذکر این نکته ضروری است که طا-لبان نیز در خدمت منافع ملی افغانستان هستند و عناصر ضد پاکستانی در درون طا-لبان وجود دارد. طا-لبان همچنان به مخالفت خود با عدم به رسمیت شناختن خط دیورند به عنوان مرز دایمی بین افغانستان و پاکستان ادامه می‌دهد و در برابر تلاش‌های ارتش پاکستان برای حصارکشی در امتداد مرزها مقاومت کرده است. این موضوع در چندین مرحله منعکس شده است. برای مثال یکی از مقامات طا-لبان در پایین کشیدن پرچم پاکستان از کامیون حامل کمک‌های بشردوستانه از پاکستان در سال ۲۰۲۱ نقش داشت. او پس از پایین آوردن پرچم، آشکارا گفت که قصد دارد آن را بسوزاند.
پاکستان به‌رغم دستاوردهای قابل توجهی که در دهه گذشته علیه تروریزم داشته، از زمان تسلط طا-لبان بر افغانستان با مشکل تروریزم مواجه است. این امر با افزایش تعداد حملات تروریستی در داخل پاکستان نه تنها توسط داعش خراسان، بلکه همچنین از سوی گروه ضد پاکستان یعنی تحریک طا-لبان پاکستان (TTP) منعکس شده است. چنانچه گزارش‌ها حاکی از آن است که بیش از ۶ هزار تروریست ضد پاکستانی در افغانستان، وجود دارد. جای تعجب نیست که پاکستان برای رسیدگی به مشکل تحریک طا-لبان پاکستان با طا-لبان افغان همکاری نزدیک داشته است. در همین راستا، شبکه حقانی طا-لبان گفت‌وگو میان اسلام‌آباد و تحریک طا-لبان پاکستان را میانجی‌گری کرده است. این مذاکرات منجر به توافق آتش‌بس شد که ممکن پس از کشته شدن عمر خالد خراسانی رهبر برجسته تحریک طا-لبان پاکستان در افغانستان ادامه پیدا نکند.
از سال ۲۰۰۱ به این سو، هند نزدیک به ۳ میلیارد دالر در قسمت کمک‌های انکشافی در افغانستان سرمایه‌گذاری کرده و در چندین پروژه زیربنایی مشارکت داشته است. با این حال، حضور دیپلماتیک هند که فراتر از کابل گسترش یافت و حمایتش از ایتلاف شمالی ضد طا-لبان با ورود طا-لبان ۲٫۰ در اگست ۲۰۲۱ پایان یافت. هند به‌رغم رشد حسن نیتش آشکارا از مذاکرات سیاسی در افغانستان و توافق‌نامه ۲۰۲۰ دوحه که عملاً طا-لبان را در افغانستان به قدرت بازگرداند، غایب بود. هند به ویژه در مورد حمله به دارایی‌های هند در افغانستان توسط گروه حقانی، جناح اصلی طا-لبان و تروریزم در خاک هند از طریق پناه‌گاه‌های امن در افغانستان نگران بود. جنرال منوج موکند ناراوان رییس ستاد ارتش هند در اکتوبر ۲۰۲۱ با تشریح نگرانی‌های کشورش، گفت: «آنچه می‌توانیم بگوییم و از گذشته بیاموزیم این است که زمانی که رژیم قبلی طا-لبان در قدرت بود، ما قطعاً تروریست‌های خارجی با منشا افغان در جامو و کشمیر داشتیم».

اگرچه هند به ‌طور رسمی حکومت طا-لبان را به رسمیت نشناخته، اما درست قبل از تسلط این گروه در سال ۲۰۲۱، تلاش کرد کانال مفخی با طا-لبان باز کند. در ماه می سال ۲۰۲۲، اجیت دووال مشاور امنیت ملی هند تغییری را در برداشت هند نسبت به طا-لبان به عنوان یک گروه تروریستی نشان داد. وی گفت کشورهای منطقه باید «توانایی افغانستان را برای مقابله با تروریزم و گروه‌های تروریستی که تهدیدی برای صلح و امنیت منطقه هستند، افزایش دهند.» واکنش هند را می‌توان در زمینه ناامیدی طا-لبان نسبت به کمک‌های توسعه‌ای و بشردوستانه نیز مشاهده کرد. اقتصاد افغانستان به دلیل تحریم‌های امریکا فروپاشیده و این وضعیت با خشکسالی‌ها و زلزله ویرانگر جون ۲۰۲۲ که منجر به کشته شدن ۱ هزار نفر شد، بدتر شده است. هند برای کمک به بحران‌های بشردوستانه بیش از ۳۳ هزار تن گندم و ۵۰۰ هزار دوز واکسین کووید-۱۹ در فبروری ۲۰۲۲ به افغانستان ارسال کرد.
هند پس از برقراری مجدد حضورش در افغانستان، یک «تیم فنی» از مقامات را به کابل فرستاد و سفارت خود را همراه با اولین محموله کمک‌های امدادی زلزله به افغانستان در جون ۲۰۲۲ بازگشایی کرد. تمرکز این «تیم فنی» در مورد فرصت‌های تجاری و توزیع مواد غذایی و کمک‌های پزشکی خواهد بود. با این حال، نشانه‌های فزاینده‌ای از همکاری گسترده‌تر وجود دارد. ملا یعقوب وزیر دفاع طا-لبان علاقمندی خود را برای آموزش پرسونل ارتش این گروه در هند ابراز کرد. طا-لبان همچنین از بازگشت بیست و پنج سرباز افغان آموزش‌دیده در هند و وابسته به دولت قبلی در اگست ۲۰۲۲ استقبال کردند.
از نظر رویکرد گذشته پاکستان نسبت به افغانستان، تغییرات قابل توجهی وجود دارد. اسلام‌آباد دیگر مخالف تعامل هند در افغانستان نیست و این امر می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. با توجه به درک این موضوع که رژیم طا-لبان به منافع ملی افغانستان نیز خدمت می‌کنند و پاکستان در موقعیتی نیست که بتواند آن‌ها را مجبور به کاری کند، ترجیحات زیادی در زمینه جئواکونومیک در اسلام‌آباد وجود دارد و افغانستان باثبات بسیاری این موارد را برآورده می‌کند. برای مثال، سود سهام دهلیز اقتصادی چین و پاکستان. این رویکرد جدید در نحوه واکنش پاکستان به روابط هند با امارت اسلامی افغانستان نیز منعکس شده است. اسلام‌آباد علاوه بر عدم مخالفت با نزدیک شدن دهلی نو با طا-لبان و بازگشایی سفارت این کشور در کابل، به کمک‌های بشردوستانه هند نیز اجازه داد تا از خاک این کشور برای رسیدن به افغانستان استفاده کند.
هند همچنان بر نقش پاکستان در تروریزم منطقه تاکید می‌کند و نسبت به همکاری طا-لبان و پاکستان محتاط است. علاوه بر این، افزایش حضور چین در افغانستان برای هند نگران‌کننده است. از سال ۲۰۱۴ به این طرف، پکن به کمک اقتصادی به افغانستان متعهد شده و در نشست‌های سه‌جانبه (ایالات متحده، چین و افغانستان) و چهارجانبه (ایالات متحده، چین، پاکستان و افغانستان) در مورد افغانستان شرکت کرده است. هند همچنین نگران «خلاء امنیتی» ایجاد شده با خروج امریکاست که منجر به ظهور داعش خراسان در جنوب آسیا و آسیای مرکزی است.
با این وجود، منافع مشترک جئوپولیتیکی و نیاز افغانستان به حمایت اقتصادی و بشردوستانه منطقه، فرصتی برای همکاری بین هند و پاکستان است. در حال حاضر، هم هند و هم پاکستان گام‌های کوچکی برای تعامل با طا-لبان ۲٫۰ بر می‌دارند. طا-لبان نیز جدا از نگرانی‌های آشکار در مورد حقوق بشر در افغانستان امروز با احتیاط حرکت می‌کنند. با این حال، همان‌طور که قبلاً در مورد پویایی‌های سیاسی در منطقه اتفاق افتاده است، همه چیز می‌تواند به روش‌ شگفت‌انگیز پیشرفت یا تقلیل یابد که نیازمند توجه بیشتر به تحولات در افغانستان دارد.