شب یلدا در افغانستان و ایران؛ بازخوانی ریشههای تاریخی و پیوندهای فرهنگی
خبرگزاری دید: یکی از جنبههای مهم شب یلدا، بعد نمادین آن است. این شب یادآور گذار از تاریکی به روشنایی و امید به آینده است. در هر دو کشور، پیام شب یلدا فراتر از جشن و تفریح است؛ این شب به انسان یادآوری میکند که هر دشواری و تاریکی روزی پایان مییابد و زندگی و نور بازخواهد گشت.
با رسیدن آخرین روزهای پاییز، در ایران و بخشهایی از افغانستان، خانوادهها و جامعههای محلی خود را برای یکی از کهنترین جشنهای منطقه آماده میکنند؛ شب یلدا.
این شب، که بلندترین شب سال است، نمادی از غلبه نور بر تاریکی و امید بر ناامیدی به شمار میآید و نه تنها یک مناسبت تقویمی، بلکه فرصتی برای گردهمایی خانوادهها و بازخوانی پیوندهای فرهنگی محسوب میشود.
در ایران، مردم شب یلدا را با جمعهای خانوادگی، خوردن میوههای فصل و آجیل، و خواندن اشعار حافظ جشن میگیرند. تربوز/هندوانه و انار که نماد زندگی و برکتاند، جایگاه ویژهای در سفرههای یلدا دارند. تا صبح بیدار ماندن، گوش دادن به قصهها و شعرخوانی، و گذراندن این شب در کنار عزیزان، تجربهای فراموشنشدنی برای اعضای خانواده به شمار میرود.
مراسم شب یلدا در ایران، نه تنها جلوهای از شادی و تفریح است، بلکه فرصتی برای تقویت روابط خانوادگی، انتقال ارزشهای فرهنگی و یادآوری ریشههای تاریخی مردم ایران محسوب میشود.
در افغانستان نیز، به ویژه در میان فارسیزبانان شب یلدا با آیینهای مشابه برگزار میشود. خانوادهها گرد هم میآیند، میوه و شیرینی میخورند و شب را با قصهگویی، شعرخوانی و موسیقی محلی سپری میکنند. با وجود تنوع قومی و مذهبی، مضمون اصلی این شب یعنی اتحاد خانواده، احترام به طبیعت و امید به سال نو همواره حفظ شده است. این نشاندهنده آن است که سنتهای مشترک فرهنگی میان دو کشور، با وجود تفاوتها، همچنان پابرجا مانده و ارزشمند شمرده میشوند.
یکی از جنبههای مهم شب یلدا، بعد نمادین آن است. این شب یادآور گذار از تاریکی به روشنایی و امید به آینده است. در هر دو کشور، پیام شب یلدا فراتر از جشن و تفریح است؛ این شب به انسان یادآوری میکند که هر دشواری و تاریکی روزی پایان مییابد و زندگی و نور بازخواهد گشت. این فلسفه ساده اما عمیق، علت اصلی اهمیت شب یلدا در فرهنگهای ایران و افغانستان است و آن را به یک مراسم معنادار تبدیل میکند.
تبادلات فرهنگی میان ایران و افغانستان باعث شده است تا هر دو کشور، با وجود تفاوتهای جزئی در برگزاری مراسم، روح اصلی شب یلدا را حفظ کنند. به عنوان نمونه، در برخی مناطق افغانستان، مراسم با پایکوبی، موسیقی محلی و پخت غذاهای ویژه همراه است، در حالی که در ایران تمرکز بیشتر بر شعرخوانی و جمع خانوادگی است. این تفاوتها نشاندهنده تنوع فرهنگی و غنای سنتهای محلی در دو کشور است و همزمان بیانگر آن است که میراث مشترک میتواند در اشکال مختلف ادامه پیدا کند و از بین نرود.
با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی کنونی در افغانستان، بسیاری از فعالیتهای فرهنگی رسمی محدود شدهاند. با این حال، خانوادهها و جوامع محلی تلاش میکنند تا سنتهای فرهنگی مانند شب یلدا را در خانه و جمعهای خصوصی زنده نگه دارند و اهمیت آن را به نسل جوان منتقل کنند. این امر نشان میدهد که فرهنگ و هویت مشترک، حتی در شرایط دشوار، راه خود را برای ادامه پیدا کردن مییابد و پیوندهای تاریخی و انسانی مردم را تقویت میکند.
شب یلدا، با تمامی رنگها، طعمها و آیینهایش، پلی است میان گذشته و حال، میان نسلها و میان دو ملت. حضور میوههای رنگارنگ، شیرینیها، شعرها و موسیقی، تنها جلوهای از مراسم نیست؛ بلکه یادآور ارزشهای انسانی و فرهنگی است که نسلها را به یکدیگر متصل میکند. این شب، فرصتی برای گفتگو، یادآوری سنتهای مشترک و ایجاد حس تعلق فرهنگی است، حتی زمانی که محدودیتهای اجتماعی و سیاسی، امکان برگزاری رسمی مراسم را محدود میکند.
در ایران و افغانستان، شب یلدا علاوه بر بعد خانوادگی و اجتماعی، بعد معنوی نیز دارد. بسیاری آن را فرصتی برای تأمل، سپاسگزاری و تفکر درباره گذر زمان و اهمیت خانواده و دوستان میدانند. با وجود تغییرات سریع اجتماعی، جهانیشدن و محدودیتهای سیاسی، این جشن هنوز نماد پیوندهای فرهنگی و تاریخی است که مرزها و زمان را پشت سر میگذارد.
به طور خلاصه، شب یلدا بیش از یک جشن زمستانی است. این شب، نمادی از امید، اتحاد خانواده، احترام به طبیعت و پیوندهای فرهنگی میان ایران و افغانستان است. حفظ این سنتها، به ویژه در شرایط دشوار، یادآور اهمیت هویت فرهنگی، مقاومت در برابر فراموشی و نقش فرهنگ در اتصال انسانها است.
شب یلدا، با تمام سنتها و آیینهایش، پیام روشن و سادهای دارد: فرهنگ، پلی است که مرزها و زمان را پشت سر میگذارد و انسانها را به هم وصل میکند.
نویسنده: احسانالله غوری – خبرگزاری دید