آیا مولانا فضل الرحمن می‌تواند روابط را با طا-لبان اصلاح کند؟
رشته‌ای از خوش‌بینی در میان برخی از مقامات طا-لبان در کابل وجود دارد که نشان می‌دهد سفر این شخصیت برجسته پاکستانی – یک رهبر سیاسی و مذهبی که از دهه ۱۹۸۰ با مجاهدین افغانستان در ارتباط است – ممکن است راه را برای روابط دوجانبه بهتر هموار کند
مولانا فضل‌الرحمن پاکستانی هم به عنوان مرد روحانی و هم به عنوان شخصیت سیاسی در سیاست‌های پیچیده و دهه‌ها درگیری مذهبی حضور فعال داشته است؛ این دو جنبه بسیار تاثیرگذار بوده است. اکنون او مسئولیت یک مأموریت دیپلماتیک محوری را بر عهده دارد.
انتظار می‌رود رحمن، طا-لبان افغانستان را متقاعد کند تا در ریشه‌کن کردن تحریک طا-لبان پاکستان که به عنوان طا-لبان پاکستانی نیز شناخته می‌شود به پاکستان کمک کند. اسلام‌آباد رهبری طا-لبان در افغانستان را به فراهم کردن پناهگاه امن برای تحریک طا-لبان پاکستان متهم کرد و این که این گروه حملات خود را در پاکستان افزایش داده است. رحمن با چالش‌های مهمی روبرو است، زیرا طا-لبان افغانستان همواره هرگونه کمک به تحریک طا-لبان پاکستان را رد کرده‌اند. در این میان، موضع رحمن در مورد طا-لبان و تحریک طا-لبان پاکستان همچنان بحث برانگیز است.
روز یکشنبه، کابل تحت تدابیر امنیتی شدیدی قرار گرفت که منجر به بسته شدن موقت مسیرهای اصلی، به‌ویژه مسیر اتصال میدان‌هوایی بین‌المللی کابل به وزارت امور خارجه افغانستان و ارگ ریاست جمهوری شد. این تعطیلی مصادف شد با سفر رحمن که به داشتن دیدگاه‌های طرفدار طا-لبان معروف است.
این سفر اولین سفر رحمن به کابل از زمان روی کار آمدن طا-لبان در اگست ۲۰۲۱ است. وی را هیئتی متشکل از سیاستمداران و علمای دینی پاکستان همراهی می‌کرد.
طی چندین دهه، فضل الرحمن به عنوان یک شخصیت برجسته در محافل مذهبی و سیاسی پاکستان ظاهر شده است. رحمن که رهبری حزب جمعیت علمای اسلام پاکستان را بر عهده دارد، نیروی قابل توجه در چشم‌انداز سیاست پاکستان است و سوابق برجسته‌ای از خود بر جای گذاشته است. حضور ماندگار او در سیاست پاکستان دوره‌های متعددی را به عنوان عضو شورای ملی در بر می‌گیرد.
اما خبر ورود او به کابل در روز یکشنبه موجی از خشم و هیاهو را در شبکه‌های اجتماعی افغانستان برانگیخت. تصویر شناخته شده او، با عمامه نارنجی و سفید همراه با ریش پرپشت و سفید، به طور گسترده دست به دست شد و باعث واکنش شدید و خشم در شبکه‌های اجتماعی مختلف افغانستان گردید.
در طول دو دهه گذشته، رحمن از جهاد طا-لبان علیه دولت افغانستان و حمله امریکا به افغانستان پشتیبانی کرده است. بسیاری از مدارس مذهبی در پاکستان به عنوان پناهگاه برای اعضای طا-لبان، جمع‌آوری کمک مالی و جلب حمایت گروه‌های مذهبی مختلف در سراسر پاکستان عمل کرده است. رحمن به عنوان مدافع سرسخت طا-لبان افغانستان در مقاومت آن‌ها علیه نظام جمهوری افغانستان و نیروهای ایتلاف تحت رهبری ایالات متحده باقی مانده است. رحمن معتقد است که مبارزه طا-لبان حول محور حفظ ارزش‌های اسلامی و اجرای شریعت یا قوانین اسلامی است.
با این حال، رحمان از تی‌تی‌پی TTP، گروهی که مدعی مبارزه برای اجرای شریعت در پاکستان است، حمایت نمی‌کند. بسیاری از ناظران افغانستان در شبکه‌های اجتماعی و همچنین مقامات جمهوری سابق از این اختلاف انتقاد کرده‌اند.
عبیدالله بهیر استاد پیشین دانشگاه امریکایی افغانستان، در اکس به خشم آمد: «همه ضرر کردند، مگر کسانی که از ویرانی افغانستان سود می‌برند. جهاد برای ما و سیاست برای آن‌ها همیشه شعار مولانا فضل الرحمن بوده است.» بهیر به این تصور اشاره داشت که رحمن از جهاد در افغانستان حمایت می‌کند – که منجر به از دست دادن جان هزاران نفر و ویرانی این کشور شد – در حالی که در پاکستان خشونت را محکوم و از مبارزه سیاسی دفاع می‌کند.
اظهارات بهیر همراه با عکسی از رحمن در دیدار با مقامات طا-لبان در کابل بود که در آن اتاق با پرچم سفید طا-لبان تزیین شده بود.
در بحبوحه شور و شوق در میان افغان‌ها، به ویژه نسل جوان‌تر طا-لبان، که احساسات ضد پاکستانی را بازتاب می‌دهند و ناسیونالیزم افغانی را پذیرفته‌اند، شخصیت‌های منتخب طا-لبان سخنان اطمینان‌بخشی را منتشر کرده‌اند. احساسات آن‌ها منعکس کننده دعوت از افغان‌ها برای پذیرفتن سنت‌های قدیمی مهمان‌نوازی و لطف آن‌ها نسبت به مهمانان است که به دنبال تسکین دادن به جریان‌های ناراضی است که در سراسر این کشور موج می‌زند.
رشته‌ای از خوش‌بینی در میان برخی از مقامات طا-لبان در کابل وجود دارد که نشان می‌دهد سفر این شخصیت برجسته پاکستانی – یک رهبر سیاسی و مذهبی که از دهه ۱۹۸۰ با مجاهدین افغانستان در ارتباط است – ممکن است راه را برای روابط دوجانبه بهتر هموار کند.
اما این بدان معنا نیست که موفقیت ماموریت مولانا فضل الرحمن تضمین شده است.
رابطه بین طا-لبان و تحریک طا-لبان پاکستان پیچیده است. در حالی که ممکن است ارتباطات تاریخی یا ایدیولوژی‌های متداخل وجود داشته باشد، اما رهبری طالبان در گذشته مواضع مختلفی را در مورد حمایت مستقیم از این گروه نشان داده است.
طا-لبان قبلاً علاقه‌مندی خود را برای میانجی‌گری مذاکرات صلح بین دولت پاکستان و رهبران تحریک طا-لبان پاکستان ابراز کرده بودند. علاوه بر این، آن‌ها بر تعهد خود مبنی بر اطمینان از این که خاک افغانستان برای حملات علیه کشورهای همسایه مورد استفاده قرار نخواهد گرفت، تاکید کرده‌اند. این رویکرد دوگانه تلاش‌های آن‌ها را برای تسهیل گفت‌وگوهای صلح بین جناح‌ها در پاکستان و حفظ اطمینان در مورد عدم تجاوز افغانستان به همسایگانش را برجسته می‌کند.
اما پاکستان نگرانی‌های امنیتی جدی خود را ابراز کرده و انگشت اتهام را به سوی افغانستان نشانه رفته است.
دولت پاکستان تحریک طا-لبان پاکستان را یک گروه افراطی شبه‌نظامی می‌داند که عمدتاً در مناطق قبیله‌ای پاکستان در امتداد مرز افغانستان و پاکستان فعالیت می‌کند. این گروه که در سال ۲۰۰۷ تشکیل شد، هدفش اجرای تفسیر دقیق خود از شریعت و مخالفت با دولت پاکستان است، که آن را فاسد و غیراسلامی می‌داند.
این گروه مسئول حملات متعددی از جمله بمب‌گذاری‌های انتحاری، هدف قرار دادن غیرنظامیان، مقامات دولتی، نیروهای امنیتی و اقلیت‌های مذهبی بوده است. ارتش پاکستان عملیات‌های مختلفی را برای مقابله با نفوذ و فعالیت‌های تحریک طا-لبان پاکستان در منطقه انجام داده است.
در نوامبر سال گذشته، انوار الحق کاکر نخست وزیر موقت پاکستان، آماری را به اشتراک گذاشت که از زمان به دست گرفتن کنتر‌ول افغانستان توسط طا-لبان در اگست ۲۰۲۱، افزایش ۶۰ درصدی حوادث تروریستی و افزایش ۵۰۰ درصدی بمب‌گذاری‌های انتحاری را نشان می‌دهد.
به‌رغم رد این ادعاها از سوی طا-لبان افغانستان، مقامات پاکستانی همچنان تردید دارند و خواستار اقدامات قطعی علیه تحریک طا-لبان پاکستان شده‌اند. آن‌ها به ویژه خواستار بسته شدن پناهگاه‌های تحریک طا-لبان پاکستان و استرداد رهبران آن هستند.
دولت پاکستان یکی از اولین کشورهایی بود که در سال ۱۹۹۶ حکومت طا-لبان را در افغانستان به رسمیت شناخت.
با این حال، این بار نه تنها از به رسمیت شناختن حکومت طا-لبان خودداری کرده است، بلکه مقامات اسلام‌آباد نیز همواره تاکید کرده اند که خاک افغانستان توسط گروه‌هایی مانند تحریک طا-لبان پاکستان برای سازماندهی عملیات علیه پاکستان استفاده می‌شود.
رحمن در بیانیه‌ای به رسانه‌ها در محل اقامت خود به تاریخ ۶ جنوری گفت که بحث در مورد تحریک طا-لبان پاکستان تنها بخشی از دستور کار سفر او بود. او تمایل خود را برای استفاده از روابطش برای دستاوردهای مثبت در روابط دوجانبه تأیید کرد.
رحمن در دیدار با حسن آخوند نخست وزیر حکومت طا-لبان، ابتدا به طا-لبان به خاطر «پیروزی بزرگ در برابر اشغال خارجی» تبریک گفت. وی سپس گفت که هدف از این سفر «رفع سوء‌تفاهم‌ها» میان افغانستان و پاکستان و یافتن راه‌هایی برای پیشبرد همکاری‌های سیاسی، تجاری و انکشافی است.
رحمن همچنین قصد داشت برای دیدار با هبت‌الله آخوندزاده رهبر طا-لبان که به ندرت با نمایندگان خارجی در تماس است، به قندهار برود.
رحمن دارای ارتباطات و نفوذ تاریخی دیرینه در محافل مذهبی و گروه‌های سیاسی خاص در پاکستان است. او در جریان تهاجم شوروی به افغانستان در دهه ۱۹۸۰ از چهره‌های برجسته جنبش مجاهدین افغانستان بود. رحمن همراه با دیگر رهبران مذهبی در حمایت از جنگجویان افغانستان در برابر نیروهای شوروی نقش داشت.
پیش‌بینی پاسخ رهبر طا-لبان که تا حد زیادی برای مردم افغانستان ناشناخته است، چالش برانگیز است. با این حال، بدیهی است که طا-لبان در تلاش هستند تا نشان دهند که افغانستان به ستیزه‌جویان خارجی از جمله تی‌تی‌پی TTP پناه نخواهد داد و متعهد به احترام به توافقات انجام شده با ایالات متحده هستند و متعهد می‌شوند که افغانستان تهدیدی برای سایر ملت‌ها نخواهد بود.
همزمان، پاکستان با فشارهای شدید سیاسی و اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند. تظاهرات مداوم هزاران مرد و زن بلوچ، دولت پاکستان را به قتل و آدم‌ربایی غیرقانونی متهم می‌کند.
در همین حال، پشتون‌های قومی در پاکستان نیز خواهان دریافت حقوق خود بوده‌اند. نیروهای امنیتی پاکستان به تازگی یکی از برجسته‌ترین رهبران جوان این جنبش را به نام منظور پشتین بازداشت کردند.
در بحبوحه این آشفتگی، پاکستان خود را برای انتخابات آماده می‌کند، که عدم قطعیت آن بازتابی از ماهیت غیرقابل پیش‌بینی سیاست منطقه‌ای است.
