انرژی تجدیدپذیر؛ مسیر احیای اقتصاد افغانستان

افغانستان دارای منابع طبیعی فراوان از جمله انرژی، آب و باد است. به طور کلی، این کشور می‌تواند ۲۳ گیگاوات (GW) از آب، ۶۷ گیگاوات از باد، و ۲۲۰ گیگاوات از منابع خورشیدی انرژی تولید کند. با این منابع، افغانستان نه تنها این پوتانسیل را دارد که نیازهای انرژی خود را برآورده کند، بل انرژی مازاد را به سایر کشورهای جنوب آسیا صادر کند

اتکای شدید افغانستان به کمک‌های بین‌المللی – در ۲۰۲۱، کمک‌های خارجی ۷۵ درصد کل اقتصاد این کشور را تشکیل می‌داد – آن را در یک تله تعادل پایین قرار داده است.

خروج نیروهای نظامی ناتو و ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ منجر به فروپاشی جمهوری اسلامی افغانستان شد و راه را برای قدرت‌گیری دوباره طا-لبان در کابل باز کرد؛ امری که منجر به تعلیق حدود ۲ میلیارد دالر کمک صندوق اعتماد بازسازی افغانستان (ARTF) و انجمن توسعه بین‌المللی (IDA) شد. در نتیجه، افغانستان در معرض مشکلات بزرگ اقتصادی، چالش‌های معیشتی، اختلال در توسعه زیرساخت‌های حیاتی و بی‌کاری شدید قرار گرفت. گزارش بانک جهانی می‌گوید که تا نوامبر ۲۰۲۳، نیمی از جمعیت افغانستان در فقر زندگی می‌کنند و ۱۵ میلیون از ۴۳.۲ میلیون جمعیت آن با ناامنی غذایی مواجه هستند.

حضور جامعه بین‌المللی در افغانستان طی دو دهه گذشته به ‌طور قابل‌ توجهی بر اقتصاد این کشور تأثیر گذاشته است. برای مثال، حدود ۴۰ درصد از جمعیت افغانستان در این دوره نزدیک پایگاه‌های نظامی زندگی می‌کردند، و معیشت نزدیک به ۹۰ درصد ساکنان کابل متکی به فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با پایگاه‌های نظامی و کمک‌های خارجی بود.

زمانی که نیروهای بین‌المللی خارج شدند، سکتورهای مختلف، به ‌ویژه لوجستیک و ساخت و ساز که به حمایت خارجی وابسته بودند، دچار شکست و باعث بی‌کاری شد.

چالش‌های اقتصادی که افغانستان پسا-خروج با آن مواجه بوده است، بر نیاز این کشور به تنوع بخشیدن به منابع مالی و تغییر شکل سیاست‌های مالی داخلی جهت کاهش اثرات نوسانات کمک‌های خارجی تاکید دارد. علاوه بر این، احیای پوتانسیل مالی داخلی افغانستان را باید با تمرکز بر مشارکت  ذینفعان افغانستان در اولویت قرار داد. این امر به رشد اقتصادی داخلی کمک می‌کند و می‌تواند با ایجاد فرصت‌های تجاری پایدار در داخل کشور، بیکاری را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

انرژی تجدیدپذیر افغانستان با وجود این‌که ۱۹ درصد از کل تامین انرژی را شامل می‌شود، اما هنوز هم تا حد زیادی دست نخورده باقی مانده است. سرمایه‌گذاری روی انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند باعث رشد اقتصادی پایدار در قالب اشتغال‌زایی شود و در نتیجه وابستگی به کمک‌های خارجی را تقلیل دهد. همچنین می‌تواند افغانستان را به‌عنوان رهبر منطقه‌ای در زمینه نوآوری‌های انرژی پاک قرار دهد و تاب‌آوری درازمدت را تقویت کند.

افغانستان دارای منابع طبیعی فراوان از جمله انرژی، آب و باد است. به طور کلی، این کشور می‌تواند ۲۳ گیگاوات (GW) از آب، ۶۷ گیگاوات از باد، و ۲۲۰ گیگاوات از منابع خورشیدی انرژی تولید کند. با این منابع، افغانستان نه تنها این پوتانسیل را دارد که نیازهای انرژی خود را برآورده کند، بل انرژی مازاد را به سایر کشورهای جنوب آسیا صادر کند.

با این وجود، افغانستان برای کسب منافع از منابع خود ظرفیت محدودی دارد. در عدم پروژه‌های برق آبی کافی، آب رودخانه‌های آن به کشورهای همسایه سرازیر می‌شود.

سرمایه‌گذاری روی آب به عنوان یک منبع انرژی تجدیدپذیر برای افغانستان سود دوگانه دارد. یعنی نه تنها افغانستان را قادر می‌سازد تا با تولید برق از منابع آبی به نفع مردم خود استفاده کند، بل می‌تواند واردات برق را کاهش دهد. در حال حاضر، افغانستان به شدت به برق وارداتی متکی است، به‌ویژه از تاجیکستان که حدود ۱.۶ میلیارد کیلووات ساعت تا سال ۲۰۲۳ تامین کرده است.

علاوه بر این، انرژی خورشیدی بیش از دو سوم کل پوتانسیل انرژی تجدیدپذیر افغانستان را که بیش از ۳۰۰ هزار میگاوات (MW) است، تشکیل می‌دهد. افغانستان با توجه به سیصد روز آفتابی در سال، موقعیت خوبی برای استفاده از انرژی خورشیدی دارد. پوتانسیل انرژی خورشیدی افغانستان با چهار کشور کمربند آفتابی در ایالات متحده قابل مقایسه است.

سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، استقلال انرژی کشور را افزایش و صنعت و تجارت را به‌طور قابل‌توجهی تقویت می‌کند. توسعه ابتکار پارک صنعتی حصار شاهی در ولایت ننگرهار نیز بر اساس همین منطق است.

مشارکت شرکت‌های خصوصی افغانستان برای سرمایه‌گذاری روی منابع فراوان تجدیدپذیر کشور می‌تواند گذار اقتصادی را عملی و سودآور سازد.

طی دو سال گذشته، ۶۳ قرارداد به ارزش ۵۴.۵ میلیون دالر بین وزارت صنعت و تجارت (MOIC) و نهادهای خصوصی امضا شده است که برای بیش از ۶۴۱ هزار نفر در ۲۵ ولایت کشور ایجاد اشتغال کرده است.

گروه بانک جهانی به تازگی «رویکرد ۳.۰» را اتخاذ کرد که ۳۰۰ میلیون دالر از طریق سازمان‌های بین‌المللی برای حمایت از خدمات حیاتی در افغانستان تامین می‌کند. هدف این کمک‌ها همزمان با دور زدن دخالت طا-لبان، کمک‌های بشردوستانه فراهم می‌کند. بانک جهانی همچنین پروژه ۱.۲ میلیارد دالری کاسا-۱۰۰۰ انرژی پاک را با مشارکت تاجیکستان، قرقیزستان و پاکستان تایید کرد.

با این حال، به‌رغم این‌که از سرمایه‌گذاری بیشتر روی انرژی‌های تجدیدپذیر استقبال می‌شود، اما مشارکت سکتور خصوصی افغانستان ضروری است.

تحلیل‌گران در اتاق صنایع و معادن افغانستان بر لزوم همکاری جامعه بین‌المللی با سکتور خصوصی افغانستان جهت کاهش بحران اقتصادی فعلی تأکید می‌کنند. در این راستا، انرژی‌های تجدیدپذیر این پوتانسیل را دارد که از شیوه‌های تجاری پایدار برای ثبات اقتصادی افغانستان اطمینان حاصل کند. حمایت از شرکت‌های خصوصی افغانستان با سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی که به دلیل نبود سهام‌داران بین‌المللی خالی مانده‌اند، می‌تواند تحول‌آفرین باشد.

در حالی که افغانستان با خروج ناتو و ایالات متحده دست و پنجه نرم می‌کند، اما پذیرش انرژی‌های تجدیدپذیر به عنوان سنگ بنای توسعه اقتصادی، کلید رشد اقتصادی پایدار آینده افغانستان است. همکاری هماهنگ بین سرمایه‌گذاران بین‌المللی، سهام‌داران افغانستان و سیاست‌گذاران وزارت مالیه و وزارت اقتصاد در احیای اقتصاد افغانستان و خودکفایی، ایجاد شغل و کاهش وابستگی به کمک‌های خارجی حیاتی خواهد بود.