انفصال پایدار؛ افغانستان، پاکستان و مرز دیورند

هر زمان که طالبان پس از امضای توافق نهایی در دستگاه حاکمیت افغانستان ادغام شوند، تشخیص اعتبار خط دیورند برای آن‌ها (طالبان) بسیار دشوار خواهد بود، به این دلیل که این کار به مخالفان اجازه می‌دهد آن‌ها را به عنوان تسلیم‌شدگان به پاکستان بخوانند

دیورند، مرز کشیده شده امپراتوری بریتانیا که افغانستان و پاکستان را از هم جدا می‌کند، همچنان مسئله آزاردهنده منطقه و رهبران آن است. در ۷ سپتمبر، امرالله صالح معاون نخست رییس جمهور افغانستان در مصاحبه‌ای این موضوع جنجالی را مطرح کرد که «هیچ سیاست‌مدار ملی‌گرای افغان نمی‌تواند مسئله دیورند را نادیده بگیرد». وی همچنان گفت که شهر پشاور پاکستان، زمانی مرکز زمستانی افغانستان بود و این که برای پاکستان واقع‌بینانه نیست انتظار داشته باشد دولت افغانستان آن را مفت تحفه بدهد.
دو روز پس از این اظهارات، صالح در کابل هدف حمله تروریستی قرار گرفت که منجر به کشته شدن بیش از ۱۰ تن شد و بسیاری نیز مجروح گردیدند. طالبان مسئولیت آن را بر عهده نگرفتند. ذبیح مجاهد سخنگوی این گروه گفت که این حمله هیچ ربطی به آن‌ها ندارد. با این حال، به نظر می‌رسد شبکه حقانی گروه وابسته به طالبان پشت این حمله باشد. سوءقصد اخیر به جان صالح در زمانی اتفاق افتاد که طالبان برای برگزاری مذاکرات مستقیم با حکومت افغانستان در دوحه آمادگی می‌گرفت.
دشمنان صالح در از بین بردن وی ناامید شدند. به نظر می‌رسد انگیزه اصلی آن‌ها خاموش نمودن آن‌هایی است که سئوالات و مسایلی را مطرح می‌کنند که به مذاق طالبان و حامی‌اش پاکستان خوش نمی‌خورد.
با این وجود، صالح در اظهارات خود تنها نیست. در ماه اگست، مارشال عبدالرشید دوستم یک قدم جلو‌تر رفت و بیان داشت که قلمرو افغانستان با خط دیورند محدود نمی‌شود و به حق باید تا اسلام‌آباد پایتخت پاکستان گسترش یابد. وی این اظهارات تحریک‌آمیز را در پی موشک‌پراکنی ارتش پاکستان در اواخر ماه جولای بر ساحات نزدیک اسپین بولدک بیان کرد. دوستم با دریافت بالاترین درجه نظامی از سوی رییس جمهور غنی، گفت: «ملت افغانستان، پشتون، هزاره، ازبیک، تاجیک، شمال و جنوب باید علیه این دشمن خون‌آشام (پاکستان) بایستند و باید به آن‌ها پاسخ دندان‌شکن بدهیم».
تاریخ پیچیده
همان‌طور که در بیانیه‌های صالح و دوستم منعکس شده است، هیچ دولت افغانستان تا کنون خط دیورند را که در سال ۱۸۹۳ در نتیجه توافق بین راج بریتانیایی و امیر افغانستان ترسیم شد، به رسمیت نشناخته‌‌ است. هنگامی که بریتانیا در سال ۱۹۴۷ هند را ترک نمود، مستعمره سابق خود را به دو کشور مستقل تقسیم کرد. پاکستان تازه ایجاد شده ادعا کرد که این مرز (دیورند) را با افغانستان به ارث برده است. اما رهبران افغانستان با این ادعا که بریتانیا امیر افغانستان را تحت فشار قرار داده و دولت افغانستان از تصمیمات نهادهای منسوخ شده راج بریتانیا و امیر افغانستان پیروی نمی‌کند، آن را نپذیرفتند. به دلیل همین خصومت، افغانستان تنها کشوری بود که با ورود پاکستان به سازمان ملل در سال ۱۹۴۷ مخالفت کرد. برخی رهبران افغانستان حتی از ایجاد یک ملت مستقل پشتون تحت نام پشتونستان یا الحاق کامل مناطق با اکثریت پشتون حمایت کردند. در هر صورت، پاکستان مناطق زیاد خود را در شمال از دست می‌دهد.

روابط بین پشتون‌ها و دولت پاکستان بسیار پیچیده است. پشتون‌ها در سطح ملی اقلیت قومی (شامل ۱۵ درصد جمعیت پاکستان) هستند. اما طبق سرشماری سال ۲۰۱۷، بیش از ۷۵ درصد کسانی که در وزیرستان شمالی ولایت خیبرپختون‌خوا زندگی می‌کنند، پشتو زبان مادری شان است. این ولایت تا سال ۲۰۱۱، از سوی دولت پاکستان ولایت مرزی شمال غربی نامیده می‌شد، اما پشتون‌ها موفق شدند با این استدلال که دیگر ولایات –پنجاب، سند و بلوچستان – به نام اکثریت قومی نامگذاری شده، نام آن‌ را تغییر دهد. با این حال، تنش بین دولت پاکستان و این گروه گهگاهی در امتداد خط دیورند رخ می‌نماید.
خط دیورند قلمرو بسیاری از قبایل، از جمله محسودی‌ها و حقانی‌ها را جدا می‌کند. اگر محسودی‌ها هستۀ اصلی رهبری و جنگجویان طالبان پاکستان را تشکیل می‌دهد، حقانی‌ها نیز در خط مقدم تلاش‌های تروریستی مرگبار خود علیه افغان‌ها و امریکایی‌ها بوده‌اند. هر دوی این گروه‌ها به دنبال جایگزین نمودن دولت‌های کشورشان با خلافت اسلامی بر اساس تفسیر خود از متون اسلامی هستند.

دیدگاه واشنگتن

گذشته از بازیگران افغانستان و پاکستان، ایالات متحده نیز نگران این تنش‌های مرزی است. الیس ولز دیپلومات بازنشسته امریکایی در مسئله دیورند از پاکستان حمایت کرد. وی در توییتی گفت که سیاست‌مداران افغانستان می‌دانند که خط دیورند یک مرز شناخته‌شده بین‌المللی است. طرف‌داری از ادعاهای ملی‌گرایانه و غیر عقلانی، ارزش مذاکرات صلح را کاهش می‌دهد. اظهارات وی به وضوح در پاسخ به بیانیه صالح، جای تعجب نیست. ایالات متحده از سرکوب هویت پشتون و اکوسیستم پیچیده جهادی-تروریستی که این امر ایجاد کرده، آگاهی دارد، اما علاقه‌‌ای به ماندن در افغانستان به گونه پایان باز را ندارد. دولت ترامپ بالای هر دو طرف فشار آورده تا مذاکرات را هر چه عاجل آغاز کنند. (مذاکرات میان‌افغانی به تاریح ۲۲ سنبله/۱۲ سپتمبر سال ۲۰۲۰ در دوحه آغاز شد).
هر زمان که طالبان پس از امضای توافق نهایی در دستگاه حاکمیت افغانستان ادغام شوند، تشخیص اعتبار خط دیورند برای آن‌ها (طالبان) بسیار دشوار خواهد بود، به این دلیل که این کار به مخالفان اجازه می‌دهد آن‌ها را به عنوان تسلیم‌شدگان به پاکستان بخوانند. هیچ‌کس نمی‌تواند بحث کند که طالبان قدرتمند در افغانستان، مناسب پاکستان است، اما این کل واقعیت نیست؛ طالبان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ که قدرت را به دست داشتند، نیازی به دادن امتیاز به پاکستان در مسئله دیورند احساس نکرده و نه هم خط دیورند را به عنوان مرز قانونی افغانستان و پاکستان تأیید کردند. علاوه بر این، هیچ تضمینی وجود ندارد که طالبان منافع پاکستان را فراتر از خواست‌های ملی‌گرایانه پشتون قرار خواهند داد. و همین دلیل ممکن باعث شده باشد که صالح استدلال کند «اصطلاح مرز دیورند» پایان یافته و باید مورد مذاکره قرار گیرد. واضح است که هدف آن وادار نمودن طالبان برای مشخص کردن موضع شان است، وقتی این موضوع در مذاکرات میان‌افغانی مطرح گردد.