خروج امریکا از افغانستان؛ آیا نگرانی چین منطقی است؟
با این که هدف چین و پاکستان داشتن نقشی اساسی در آینده افغانستان است، اما خروج نیروهای امریکایی از افغانستان و احتمال ابقای بخشی از قدرت طالبان در کابل، ممکن است پیامدهایی فراتر از انتظارشان در پی داشته باشد. از یک طرف، چین به طور آشکار با برنامه امریكا برای رساندن نیروهای خود به تعداد ۲۵۰۰ نفر که در نیمه ماه جنوری سال جاری عملی شد و خروج مابقی این نیروها تا ماه می همین سال، هم‌نوایی نشان داده است. اما همچنان هشدار میدهد كه خروج غیرمسئولانه امریكا میتواند راه را برای بازسازی مجدد گروههای تروریستی در افغانستان باز کند.
نوامبر سال گذشته، ژائو لیجیان سخنگوی وزارت امور خارجه چین از امریکا خواست تا نیروهای خود را به روشی «منظم و مسئولانه» از افغانستان خارج کند. این اظهار نظر رسمی، نشان از نگرانی‌های چین به دلیل هم‌مرز بودن ولایت سینکیانگ با افغانستان و استقرار گروه شورشی اویغور در خاک همسایه‌‌اش دارد.
چین برای توجیه تحرکات سرکوب‌گرایانه خود علیه اویغورها در سینکیانگ اغلب به تحریک‌اسلامی ترکستان شرقی (ETIM) اشاره دارد که به آن تحریک‌اسلامی ترکستان نیز گفته میشود. این گروه توسط جهادگران اویغور در چین غربی تأسیس شده و به دنبال ایجاد یک کشور مستقل ترکستان شرقی برای جای‌گزینی سینکیانگ چین است.
در گزارش‌‌های خبری ماه دسمبر سال گذشته به نقل از احمدضیا سراج، رییس اداره امنیت ملی افغانستان آمده بود که یک حلقه جاسوسی چینی را منهدم و دست کم ۱۰ تبعه این کشور را به اتهام جاسوسی بازداشت کردهاند. براساس این گزارش، دولت افغانستان بر این باور است که افراد دستگیر‌شده که تحت‌فشار بیجینگ/پکن به چین بازگردانده شدند به دنبال ایجاد حلقه جعلیِ تحریک اسلامی اویغورها بوده‌اند تا از این طریق بتوانند عاملان اصلی این تحریک را در افغانستان به دام اندازند.
نگرانی چین درباره این موضوع، ریشه تاریخی دارد. کمی پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتمبر ۲۰۰۱، چین، اتحادیه اروپا، امریکا، انگلستان، سازمان ملل و سایر کشورها ETIM را به دلیل ارتباط با گروه القاعده به‌عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کردهاند.
چین ادعا میکند که این تحریک، طی سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۱ بیش از ۲۰۰ عملیات تروریستی در این کشور انجام داده است که منجر به ۱۶۲ کشته و ۴۴۰ زخمی شده است. بخشی از این حملات قبل از بازی‌های المپیک ۲۰۰۸ بیجینگ/پکن از جمله، شامل حمله به نیروهای شبه‌نظامی در کاشغر که کشته شدن ۱۷ افسر را در پی داشته است، میشود.
امریکا ۲۲ شورشی وابسته به گروه اویغور را در افغانستان در سال ۲۰۰۶ به دلیل داشتن ارتباط با القاعده اسیر کرد. سپس آنها به گوانتانامو فرستاده شدند. اما به دلیل این که آنها دشمن امریکا شمرده نشدند، آزاد شدند. البته به دلیل شرایط سخت حقوق‌بشر در چین به آنها اجازه داده شد تا در امریکا بمانند. اخیراً هم دولت ترامپ تحریک اسلامی ترکستان شرقی را از لیست تروریستی خود حذف کرد و به نقل از مایک پمپئو وزیر سابق خارجه امریکا «شواهد قابل اعتمادی دال بر موجودیت این گروه دیگر وجود ندارد.» این تصمیم امریکا انتقاد شدید بیجینگ/پکن را نیز در پی داشت.
مشهد حسین سید سناتوری از حزب مسلم‌لیگ پاکستان به آسیا تایمز گفت که شورشیان اویغور به شکل سابق دیگر وجود ندارد اما بقایایی از این تحریک در حال حاضر در مناطقی از ولایت بدخشان افغانستان در مرز چین قرار دارند. او گفت که از سال ۲۰۱۴ بدین‌سو، چین روابط دیپلماتیک خود با طالبان را آغاز کرده است و تهدید حمایت این جنبش توسط طالبان بعید است. در پیمان صلح امریکا نیز آمده است که استفاده از خاک افغانستان علیه کشورهای دیگر ممنوع است. مشهد حسین در ادامه گفت: «اما با حذف رسمی برچسب تروریست از اویغورها توسط امریکا، این خطر وجود دارد كه برخی از عناصر شرور در واشنگتن و متحدان منطقه‌‌ای آنها مانند هند از این گروه برای بی‌ثبات‌كردن چین استفاده كند.» وی گفت که احتمال استفاده از «کارت سینکیانگ» در زمین بازی از جانب طالبان افغانستان صفر است، بلکه میتواند توسط امریکا و هند به عنوان بخشی از استراتژی «جنگ سرد جدید» برای «مهار چین» استفاده شود.
چین هرگز با بازی‌گران غیردولتی كه سال‌ها در پی دامن‌زدن به ناآرامی‌های قومی سینکیانگ بوده‌اند، مقابله نکرده است. اما پاسخ تنبیهی بیجینگ/پکن مانند ایجاد «اردوگاههای کار اجباری» که در حال حاضر بیش از یک میلیون اویغور را در خود جای داده است، بدون‌شک افزودن تیل به آتش شورشیان اویغور است.
در ماه‌‌های اخیر، امریکا انتقادها نسبت به بدرفتاری چین با اویغورهای سینکیانگ را افزایش داده است. سازمان ملل و اتحادیه اروپا نیز به ایجاد این اردوگاه‌‌ها اعتراض کردهاند. به اعتقاد کارشناسان این عمل، پیمان سرمایه‌گذاری اروپا-چین را در زمینه‌‌های حقوقی که به تازگی به امضاء رسیده با چالش مواجه خواهد کرد. انتظار می‌‌رود موضوع اردوگاههای کار اویغورها در زمان تصویب این پیمان توسط کشورهای اتحادیه اروپا مطرح شود.
پاکستان که در مناقشات دیگر اقلیت‌های مسلمان تحت آزار و شکنجه مانند فلسطینیان واکنش‌های تندی از خود نشان میدهد، در مورد بدرفتاری رو‌به‌رشد چین با اویغورهای ترک‌زبان که قوی‌ترین حامی خارجی آنها ترکیه است و پاکستان روابط فزاینده‌ای با آن کشور دارد، آشکارا سکوت اختیار کرده است.
ایغورها نیز از هرگونه تغییر ساختاری در دولت فعلی افغانستان، مخصوصاً با بازگشت طالبان به عرصه قدرت به نحوی سود خواهند برد. طالبان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ دوره‌‌ای که به عنوان آخرین گروه بنیادگرای اسلامی در افغانستان قدرت را در دست داشت، منبع اصلی تأمین سلاح و مهمات برای جنگ‌جویان اویغور بوده است. طالبان همچنین تأمین سلاح و مهمات تحریک اسلامی ازبیکستان را هم‌زمان با ایغورها انجام می‌داد. طالبان در کابل اردوگاههای آموزشی ایجاد کرده بودند که در آن جدایی‌طلبان اویغور برای جنگ با ارتش آزادی‌بخش خلق (PLA) در چین آموزش می‌دیدند. در مواردی طالبان حتا نیروهای خود را برای جنگ در کنار شورشیان اویغور می‌فرستادند.
درحال حاضر نیز گزارش‌‌های رسانه‌‌ای نشان میدهد که نیروهای طالبان با همراهی شبه‌نظامیان اویغور اخیراً مناطق وسیعی از قریه‌‌جات در ولایت بدخشان را که ۹۰ کیلومتر مرز مشترک با سینکیانگ چین دارد، تصرف کردهاند.
تخمین زده میشود که ۲۰۰ جنگ‌جوی خارجی در جنگ بدخشان در سال ۲۰۱۹ حضور داشته‌‌اند که شامل اویغورها از چین و اتباع ازبیکستان و تاجیکستان نیز بوده است. آنها نیروهای دولت افغانستان را شکست داده و مناطق بسیاری را که همسایه چین، پاکستان و تاجیکستان است به تصرف خود درآورده بودند.
گزارش‌‌ها حاکی از آن است که بیجینگ و اسلام‌آباد اخیراً «توافق‌نامه اشتراک اطلاعات» را تنظیم کردهاند تا در زمانی که دولت این کشور جنگ‌زده، وارد مرحله انتقال و یا شراکت قدرت با طالبان میشود، همکاریهای اطلاعاتی خود را داشته باشند.
یک عضو بلندپایه طالبان که عضو هیئتی بود که در سال ۲۰۱۹ با مقامات چینی در بیجینگ/پکن ملاقات کرده است به آسیا تایمز گفت، «آنچه بیشتر پکن را عصبانی میکند این است که اگر روند صلح با یک نتیجه مثبت به پایان برسد و طالبان قدرت سیاسی خود را از سر بگیرد، شورشیان اویغور می‌توانند جان تازه‌‌ای بگیرند. چین از رهبران طالبان تضمین خواسته است که در صورت بازگشت به کابل به حمیات‌‌های خود از اویغورها خاتمه می‌‌دهند.» این مقام طالبان در ادامه گفت که کشور چین با حمایت پاکستان در سال ۲۰۱۹ دوبار با مقامات طالبان دیدار داشته و بر همکاریهای سیاسی پس از تغییرات حاصل از مذاکرات و خروج نیروهای امریکایی از افغانستان پس از ۱۹ سال، تبادل‌نظر داشته‌‌اند.
چین آشکارا وعده حمایت سیاسی از این گروه را در صورت عملی‌شدن همکاری این گروه برای مقابله با فعالیتهای تروریستی علیه این کشور به رهبران طالبان داده است.
پس از اعلام ترامپ رییس جمهور سابق امریکا مبنی بر آغاز روند مذاکرات با طالبان در ۷ سپتمبر ۲۰۱۹، نه تن از اعضای گروه طالبان برای ملاقات نماینده ویژه چین در افغانستان به بیجینگ/پکن سفر کردند. دیدار دوم مقامات طالبان با مقامات ارشد چینی در ماه جون ۲۰۱۹ رقم خورد و بر سر مذاکرات بین‌الافغانی بود. این زمانی بود که چینی‌‌ها نیز حمایت خود را از مذاکرات امریکا با طالبان اعلام کرده بودند.
اما رخدادها و گزارشاتی مانند پرداخت پول برای از بین‌بردن سربازان امریکایی به طالبان، توسط روس‌ها روند مذاکرات را با کمی چالش مواجه کرد. اخیراً هم شبکه تلویزیونی CNN با پخش گزارشی، کشور چین را با چنین اتهامی مواجه کرد. آسیا تایمز مستقلاً این گزارش‌‌ها را تأیید نمی‌تواند اما شواهدی که موجود است این است که رابطه و همکاری دولت چین با دولت فعلی افغانستان بیشتر و نزدیکتر است تا گروه طالبان.
وزارت دفاع امریکا در ماه جنوری سال گذشته، گزارشی را به مجلس سنای آن کشور ارائه کرد که تحرکات و روابط اقتصادی و تجاری چین به سوی همکاریهای نظامی و سیاسی تغییر جهت داده است. بنابه همین گزارش، کشور چین به دنبال ساخت پایگاه نظامی در بدخشان است. اما بعدها وزیر دفاع وقت افغانستان اظهار کرد که آنها منتظر آمدن هیئت مسلکی برای بررسی تخنیکی این پایگاه بودند اما کاربرد یا هدف از ساخت این چنین پایگاهی برای افغانستان مشخص نشده است.
گزارش وزارت دفاع امریكا نشان داد كه چین با معرفی میکانیزم همکاری و هماهنگی چهار ضلعی که فعالیتهای مشترک ضد تروریزم و تجارت بین افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و چین را ارتقا میبخشد، افغانستان را در این همکاری امنیتی چندجانبه جدید ادغام كرده است. تدوین‌کننده این گزارش می‌گوید «چین در درجه اول نگران ترانزیت شبه‌نظامیان اویغور از کریدور واخان افغانستان در جوار ولایت سینکیانگ چین است. ثبات منطقه‌‌ای، دسترسی چین به بازارهای تجاری را بهبود میبخشد، نفوذ منطقه‌‌ای غرب را تضعیف میکند و نقش هند و گسترش استراتژیک در منطقه را متعادل میکند. به همین منظور چین در تلاش است تا در مذاکرات داخل افغانستان بیشتر شرکت کند».
«نیشانک موتونی» معاون اتاق فکر واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان مستقر در کابل در مصاحبه‌ای گفت که خروج نیروهای امریکایی به طور حتم، خلای نظامی و امنیتی را در منطقه ایجاد خواهد کرد که احتمالاً توسط گروههای مبارز دیگر و طرفدار طالبان پر خواهد شد.
وی گفت که طالبان در مورد سیاست‌‌های سرکوب‌گرانه خود در قبال مسلمانان اویغور از عینک چین نخواهد دید. وی افزود با این‌که که در حال حاضر توانایی حملات مرزی جنبش اسلامی ترکستان شرقی ضعیف است اما اگر طالبان قدرت جزئی خود را در کابل به دست آورند، این روند میتواند تغییر کند.
