طلوع عصر پهپادها در آسیای مرکزی

زرادخانه پنج جمهوری آسیای مرکزی در آینده نزدیک شاهد افزایش ذخایر پهپادشان خواهد بود. اینکه آیا و چگونه آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، سوال دیگر است

جمهوری‌های آسیای مرکزی در سال‌های اخیر تعداد پهپادهای خود را افزایش داده‌اند. منطقه چه به دلیل تغییرات کلی در جنگ یا رویدادهای خاص مانند تسلط طا-لبان بر افغانستان یا درگیری بین قرقیزستان و تاجیکستان به شدت خود را با هواپیماهای بدون سرنشین (پهپاد) مسلح می‌کند.

با این حال، همه کشورها به دنبال افزایش قابلیت‌های پهپادی خود به یک روش نیستند. استراتژی دفاعی خاص آن‌ها، موقعیت بودجه و انتخاب شرکای خارجی عواملی هستند که نوع پهپادها و خریداری از ارایه دهندگان را معلوم می‌کند.

رقابت پهپادی قیرقیزستان و تاجیکستان؟

در سپتمبر گذشته، پهپادهای نظامی برای اولین بار در آسیای مرکزی وارد عملیات شدند. این اقدام در جریان درگیری‌های مسلحانه قرقیزستان و تاجیکستان رخ داد. مقامات تاجیکستان قرقیزها را به استفاده از پهپادهای TB2 Bayraktar ساخت ترکیه برای بمباران خاک تاجیکستان متهم کردند و تصاویری از حمله هواپیمای بدون سرنشین قرقیزستان در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. گزارش شده است که TB2 قرقیزستان مسئول انهدام سخت افزار نظامی تاجیکستان از جمله دو تانک، یک موشک‌انداز چندگانه و یک کامیون مهمات بوده است. در اوایل همان هفته که درگیری‌ها بین دو کشور آغاز شد، صدیر جباروف رییس جمهور قرقیزستان پایگاهی را برای پهپادهای جدید TB2 این کشور افتتاح کرد.

هواپیماهای بدون سرنشینTB2 Bayraktar  قرقیزستان با سر و صدای زیادی اواخر سال ۲۰۲۱ خریداری شده بود. تقریباً در همان زمان، بیشکک از خرید پهپادهای نظارتی روسی Orlan-10E خبر داد. پیش از آن، نیروهای مسلح قرقیزستان پهپادهای نظارتی WJ-100 چینی را دریافت کرده بودند. این تحرکات به دنبال تشدید درگیری مرزی با تاجیکستان در بهار ۲۰۲۱ بود که در آن ارتش تاجیکستان دست برتر را بدست آورد.

پهپادهای TB2 به زودی با Bayraktar Akıncı از همان سازنده و توسط Aksungur  تجهیز بیشتر خواهد شد. اولی یک وسیله نقلیه هوایی جنگی (UCAV) با قدرت آتش و برد بیشتر از TB2 است، در حالی که دومی یک پهپاد چند منظوره است که قادر به انجام ماموریت‌های نظارتی طولانی‌مدت و همچنین ماموریت‌های ضربتی است. سه هواپیمای بدون سرنشین ساخت ترکیه، قرقیزستان را از نظر قابلیت‌های پهپاد نسبت به همسایه‌اش در جنوب متمایز می‌کند.

تلاش‌های دوشنبه برای رسیدن به بیشکک کم‌رنگ‌تر بوده است. با این حال، اوایل سال جاری هنگامی که وزیر دفاع تاجیکستان از کارخانه بایرکتار در ترکیه بازدید کرد و شایعاتی مبنی بر برنامه‌های تاجیکستان برای خرید TB2 نیز منتشر شد، زنگ خطر در قرقیزستان به صدا درآمد. این امر مزیتی را که قرقیزستان به تازگی در برابر تاجیکستان به دست آورده بود، خنثی می‌کرد. حتی وزیر خارجه آینده قرقیزستان در پارلمان اعتراف کرد که این توافق یک واقعیت است. با این حال، تاجیکستان در نهایت پهپاد Bayraktar را خریداری نکرد.

تاجیکستان به جای خرید TB2 به سمت ایران رفت. ماه بعد، در ماه می ۲۰۲۲، ایران در تاجیکستان کارخانه پهپادهای ابابیل-۲، دستگاه‌های قدیمی‌تر و محدودتر را در مقایسه با پهپادهای ترکی قرقیزستان افتتاح کرد. تاجیک‌ها علاوه بر پهپادهای ساخت ایران، اعم از مهمات جاسوسی و نظارتی، پهپادهای امریکایی «پوما» را نیز به موجودی خود اضافه خواهند کرد. اینها پهپادهای نظارتی دست‌پرتاپی هستند که توسط ایالات متحده به عنوان بخشی از بسته کمک امنیتی گسترده‌تر ۶۰ میلیون دالری با در نظر گرفتن وضعیت افغانستان و طا-لبان ارایه شده است.

عامل ایران باعث ایجاد جنجال در سطح کلان‌تر شده است. در اواخر اکتوبر، یک روزنامه‌نگار اوکراینی ازبیکستان را به مونتاژ پهپادهای ایرانی متهم کرد که توسط روسیه برای حمله به مراکز جمعیتی در اوکراین استفاده می‌شد. ازبیکستان این اتهام را رد کرد و سپس این روزنامه‌نگار اعتراف کرد که منظور او تاجیکستان بوده است. اما مقامات تاجیکستان نیز هرگونه نقش در تولید و صادرات هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه را تکذیب کردند.

نیروگاه شگفت‌انگیز پهپاد

در همین حال، قزاقستان در سال ۲۰۱۶ با خرید پهپاد Wing Loong Is ساخت چین، تولید پهپادهای خود را نیز آغاز کرده بود. مقامات قزاقستان به جای ادامه بهبود قابلیت‌های UCAV خود با مدل جانشین Wing Loong II به ترکیه روی آورد. اما آستانه به جای تمرکز برBayraktar TB2، همان‌طور که قرقیزستان انجام داد، پهپاد TAI Anka  را انتخاب کرد. این قرارداد که امکان تولید هواپیماهای بدون سرنشین در قزاقستان را با مجوز فراهم می‌کند، در جریان سفر قاسم جومارت توکایف رییس‌جمهور قزاقستان به ترکیه در ماه می ۲۰۲۲ امضا شد. از نظر نظارتی، قزاقستان به هواپیماهای Orlan-10E روسی، دو نوع پهپاد اسراییلی و به گفته سفارت ایالات متحده در قزاقستان، به پهپاد RQ-11 Ravens دست‌پرتابی کوچک متکی است.

چین همچنین منبع اولین پهپادهای نظارتی UCAV ازبیکستان بود. طبق گزارش‌ها، چین دست‌کم یک پهپاد Wing Loong II را به عنوان بخشی از قرارداد پرداخت هزینه گاز به ازبیکستان تحویل داد. هیچ پهپاد UCAV دیگری توسط ازبیکستان خریداری نشده است، که اگر درست باشد، به این معنی است که تاشکند در این ظرفیت از برخی همسایگان آسیای مرکزی خود عقب است. در زمینه پهپادهای جاسوسی، ازبیکستان پهپاد‌های ZALA 421-16E ساخت روسیه و پهپاد‌های  RQ-11 Raven امریکایی را دارد. در اوایل سال جاری گزارش شد که ازبیکستان هواپیماهای بدون سرنشین پوما را مانند تاجیکستان به عنوان بخشی از برنامه فروش تسلیحات نظامی خارجی ایالات متحده خریداری خواهد کرد. با این حال، وزارت دفاع ازبیکستان بعداً این ادعا را رد کرد.

ترکمنستان به دلیل قدرت نظامی خود  زیادشناخته شده نیست و در رتبه ۸۳ شاخص جهانی قدرت آتش ۲۰۲۲ پس از ازبیکستان (۵۵) و قزاقستان (۶۴) قرار دارد. با این حال، ترکمنستان کشور آسیای مرکزی با قوی‌ترین نیروی پهپادی است. عشق‌آباد دارای طیف گسترده‌ای از انواع پهپادها، از جمله  UCAV، وسایل نقلیه نظارتی و هواپیماهای بدون سرنشین انتحاری است. تعدادی از آن‌ها در تمرینات نظامی که در ماه نوامبر در غرب ترکمنستان برگزار شد در کانون توجه قرار داشت. مقامات ترکمنستان برای دستیابی به مجموعه متنوع پهپادهایش، تامین کنندگان مختلف را به خود جلب کرده است.

ترکمنستان اولین کشور آسیای مرکزی بود که یک دستگاه از پهپاد  Bayraktar TB2 را به دست آورد. حضور آن‌ها در نیروهای مسلح ترکمنستان در رژه نظامی ۲۰۲۱ که به مناسبت ۳۰‌امین سالگرد استقلال این کشور برگزار شد، هویدا شد. قبل از آن، ترکمنستان در سال ۲۰۱۶ به چین روی آورده بود تا پهپادهای جاسوسی UCAV خود را تهیه و هر دو نوع CH-3A و WJ-600 A/D را خریداری کند.

ترکمنستان علاوه بر پهپادهای ترکی و چینی، بوسل MB2 بلاروسی را نیز در داخل کشور تولید می‌کند. همچنین پهپادهای نظارتی و احتمالاً انتحاری را نیز از همین سازنده تولید می‌کند. اسراییل نیز با دو نوع پهپاد جاسوسی و تسلیحات نظارتی SkyStriker در زرادخانه هواپیماهای بدون سرنشین ترکمنستان برجسته است. ایتالیا، امریکا و روسیه نیز پهپادهایی با قابلیت شناسایی به ترکمنستان داده‌اند.

در حالی که طیف گسترده پهپادهای ترکمنستان می‌تواند شگفت‌انگیز به نظر برسد، اما سیاست این کشور برای خرید تسلیحات ساخت خارجی از مجموعه‌ای از ارایه‌دهندگان مختلف مانند آموزش‌دهنده‌ها یا هلیکوپترهای جت ساخت ایتالیا، کشتی‌های ترکیه یا سیستم‌های دفاع هوایی چین پیروی می‌کند.

پهپادهای ساخت آسیای مرکزی

به طور کلی، کشورهای آسیای مرکزی به هواپیماهای بدون سرنشین طراحی شده خارجی متکی هستند. این امر ممکن در شرف تغییر باشد زیرا قزاقستان، ازبیکستان و طبق گزارش‌ها قرقیزستان در مسیر توسعه پهپادهای طراحی و ساخت ملی خود است.

قزاقستان و ازبیکستان پیشرو هستند. در مورد قزاقستان، کاوشگر «شاگالا» یا (مرغ دریایی) اولین پرواز آزمایشی خود را در اوایل سال ۲۰۲۱ انجام داد و ماه‌ها بعد وارد مرحله نهایی آزمایش خود شد. در همین حال، ازبیکستان در فبروری ۲۰۲۲ تولید یک سری پهپاد را با نام «لوچین» (شاهین) آغاز کرد که به نظر می‌رسد دارای کارکردهای شناسایی باشد، هرچند مقامات ازبیکستان اشاره می‌کنند که آن‌ها دارای قابلیت حمله نیز هستند.

قرقیزستان سومین کشور آسیای مرکزی خواهد بود که پهپاد ساخت خود را توسعه می‌دهد. گزارش‌های مربوط به یک پهپاد SAARA-02 ساخت قرقیزستان در فضای مجازی منتشر شد، البته نه از منابع رسمی. وقتی در این مورد سوال شد، وزیر دفاع قرقیزستان این گزارش‌ها را نه رد و نه تایید کرد.

استفاده از پهپاد در منطقه

پس از یک شروع آهسته، کشورهای آسیای مرکزی به هواپیماهای بدون سرنشین به عنوان مکمل، اگر نگوییم جزء کلیدی، در نیروهای مسلح خود نگاه می‌کنند. مورد پهپادها در منطقه قوی است، هم به عنوان یک منبع تخصصی و هم به عنوان جایگزین کم‌هزینه برای تقویت قابلیت‌های حمله هوا به زمین.

استفاده از پهپادهای جاسوسی ابزار مفیدی برای سه کشور هم مرز تاجیکستان، ترکمنستان و ازبیکستان با افغانستان است. تصادفی نیست که ایالات متحده نظامیان تاجیک و ازبیک را با چنین تسلیحات مسلح کرده است که احتمالاً برای نظارت بر همسایه آن‌ها در جنوب استفاده می‌شود.

در همین حال، استفاده موفقیت‌آمیز از پهپادهای قرقیزستانی در آخرین درگیری بین قرقیزستان و تاجیکستان نشان داد که چنین قابلیت‌هایی می‌تواند به ‌عنوان یک نیروی مهاجم نقش ایفا کند. پهپادها می‌توانند جایگزین ارزان برای کشورهایی با بودجه دفاعی محدود و نیروی هوایی متوسط باشند. این مورد برای قرقیزستان و تاجیکستان با هزینه‌های دفاعی به ترتیب حدود ۱۲۳ و ۸۰ میلیون دالر و قابلیت‌های تهاجمی که بیشتر متکی بر هلیکوپترهای دوران شوروی است، صادق است.

هر کشور آسیای مرکزی از اهمیت روزافزون هواپیماهای بدون سرنشین در جنگ آگاه است و در حال تطبیق با این واقعیت جدید است. قرقیزستان در پی درگیری‌های مرزی با تاجیکستان به سرعت در حال گسترش قابلیت‌های پهپادهای خود توسط پهپادهای ترکیه است. دوشنبه پس از علاقمندی اولیه به هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه، به ایران چشم دوخته است. هرچند که مشارکت با تهران در حال حاضر باعث ایجاد جنجال در عرصه بین‌المللی شده است. در همین حال، قزاقستان و ازبیکستان به طور پیوسته در حال بهبود قابلیت‌های خود هستند که شامل توسعه پهپادهای طراحی‌شده و تولید محلی می‌شود. در عین حال، ترکمنستان به یک قدرت پهپاد منطقه‌ای تبدیل شده که انواع پهپادهای مختلف را از طیف گسترده‌ تامین کنندگان فراهم می‌کند.

زرادخانه پنج جمهوری آسیای مرکزی در آینده نزدیک شاهد افزایش ذخایر پهپادشان خواهد بود. اینکه آیا و چگونه آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، سوال دیگر است.