قمار هند در افغانستان

سیاستگذاران هندی ممکن به این نتیجه رسیده باشند که به‌رغم ارزیابی‌های گذشته آن‌ها، فاصله کافی بین پاکستان و طا-لبان برای ایجاد رابطه کاری وجود دارد

پس از به دست گرفتن قدرت در تابستان گذشته، افغانستان به رهبری حکومت طا-لبان در سطح بین‌المللی منزوی شده است. هنوز هیچ کشوری آن‌ را به رسمیت نشناخته است. اما در هفته‌های اخیر، مقامات طا-لبان یک سری اقدامات علنی را برای شریکی که در گذشته نامحتمل بود، انجام داده‌اند: هند. و تا حدودی منافع متقابل شده است. در یک نشست امنیتی منطقه‌ای در تاجیکستان در اواخر ماه می، آجیت دووال مشاور امنیت ملی هند از همسایگان افغانستان خواست تا به این کشور جنگ‌زده کمک‌های ضدتروریستی ارایه کنند. در ۲ جون، هیئتی از مقامات ارشد هندی برای دیدار با رهبران طا-لبان به کابل سفر کردند. در ۲۳ جون، هند نمایندگی دیپلماتیک خود را در افغانستان بازگشایی کرد.
بر بنیاد گزارش‌ها، در ازای به رسمیت شناختن ضمنی هند، طا-لبان آماده هستند با دریافت اطلاعات علیه برخی گروه‌های جهادی بزرگ – از جمله لشکر طیبه، جیش محمد و القاعده در شبه‌قاره هند (AQIS)- انجام دهند که از دیرباز پناه‌گاه‌هایی در افغانستان پیدا کرده‌اند. طا-لبان مدت‌هاست در برابر فشار برای اقدام علیه شبه‌نظامیان خارجی فعال در افغانستان مقاومت می‌کنند. اگر اظهارات آن‌ها به دولت هند درست باشد، تغییر قابل توجهی در رویکرد این گروه نسبت به متحدان شورشی خارجی قدیمی ایجاد می‌شود.
نزدیکی طا-لبان با دهلی‌نو به شدت با منافع حامی دیرینه این گروه، یعنی پاکستان، در تضاد است. حمایت پاکستان از طا-لبان طی نزدیک به سه دهه بر این باور استوار بوده که می‌توان روی طا-لبان برای محدود کردن نفوذ هند در افغانستان حساب کرد. این امر تغییر خیره‌کننده‌ای را در پویایی منطقه نشان می‌دهد، زیرا روابط قوی‌تر با هند می‌تواند سرانجام به افغانستان به رهبری حکومت طا-لبان اجازه دهد تا از پاکستان فاصله بگیرد.
چهره دگرگون متعجب
تغییر عقیده هند نسبت به طا-لبان غافلگیرکننده است. وقتی طا-لبان برای اولین بار در سال ۱۹۹۶ به قدرت رسیدند، هند از گروه‌های ضد طا-لبان موسوم به اتحاد شمال پشتیبانی کرد. پس از تهاجم به رهبری ایالات متحده به افغانستان در سال ۲۰۰۱، هند از حامیان سرسخت جمهوری نوظهور افغانستان بود که جایگزین طا-لبان شد. در طول دو دهه پس از آن، هند پیوسته به مذاکرات ایالات متحده با طا-لبان اعتراض کرد، از ترس اینکه هرگونه توافق نظم دموکراتیک نوپا در افغانستان را تضعیف و اسلام‌آباد را به افزایش حمایت از جدایی‌طلبان در کشمیر تحت کنترول هند تشویق کند.
تمایل طا-لبان برای تعامل با هند نیز نمایانگر چهره چرخش ۱۸۰-درجه‌‌ای است. طی دو دهه، طا-لبان نسبت به حمایت هند از جمهوری افغانستان ابراز تاسف می‌کردند و پرسونل و منافع هند را در افغانستان هدف قرار دادند. بدنام‌ترین نمونه، بمب‌گذاری سال ۲۰۰۸ در سفارت هند در کابل انجام شد و دولت ایالات متحده آن را با حمایت پاکستان ارزیابی کرد.
این تاریخ بیش از پیش تعحب‌آور می‌شود، وقتی گزارش‌ها حاکی از ارتباط اخیر طا-لبان با هند شامل بحث‌های قوی در مورد مبارزه با تروریزم است. همه گروه‌هایی که هندی‌ها می‌خواهند طا-لبان علیه آن‌ها اقدام کنند، متحدان دیرینه طا-لبان هستند، حتی اگر اهداف آن‌ها و روابط طا-لبان با آنها متفاوت باشد. اتحاد طا-لبان با لشکر طیبه و جیش محمد از برخی جهات گسترش روابط طا-لبان با تشکیلات امنیتی پاکستان است که از دهه ۱۹۹۰ توسط پاکستان علیه هند حمایت می‌شد. هر دو گروه از شورش طا-لبان حمایت کردند اما برنامه‌های خود را علیه هند، به‌ ویژه کشمیر در اولویت قرار دادند. از سوی دیگر، القاعده در شبه‌قاره هند هم پاکستان و هم هند را هدف قرار داده است. این گروه از بدو تأسیس با طا-لبان رابطه نزدیک داشته است و به شورش عمومی طا-لبان و مبارزات آن‌ها علیه داعش کمک می‌کند.
اما دولت هند نشان داد که حکومت طا-لبان آماده است تا حدی بین خود و متحدان ستیزه‌جوی خود فاصله بگذارد، حداقل در مورد هند. به عنوان مثال، ملا یعقوب وزیر دفاع طا-لبان در مصاحبه‌ای با یک کانال خبری هند وعده داد که طا-لبان اجازه حمله به هند از خاک افغانستان را نخواهد داد و همچنین به ارسال کادرهای طا-لبان برای آموزش نظامی به هند علاقمندی نشان داد.
منطق تعامل

تمایل تازه‌بنیاد طا-لبان برای نادیده گرفتن دشمنی دیرینه، احتمالاً تابع انزوای بین‌المللی این گروه است. حکومت طا-لبان در افغانستان هنوز به ‌طور رسمی توسط هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشده و چالش‌های اقتصادی و مشکلات آن در دستیابی به کمک‌های بشردوستانه به دلیل وضعیت نابسامان آن تشدید شده است. همچنین تنش‌های فزاینده‌ای با پاکستان بر سر خط دیورند و حمایت طا-لبان از تحریک طا-لبان پاکستانی (TTP) وجود دارد. طا-لبان به دلایل قانع‌کننده سیاسی داخلی، با توجه به عدم محبوبیت پاکستان در افغانستان، استقلال خود را از پاکستان اعلام می‌کنند.
سیاستگذاران هندی ممکن به این نتیجه رسیده باشند که به‌رغم ارزیابی‌های گذشته آن‌ها، فاصله کافی بین پاکستان و طا-لبان برای ایجاد رابطه کاری وجود دارد. نگرانی فزاینده اسلام‌آباد از تعهد مستمر طا-لبان به حفاظت از تحریک طا-لبان پاکستان ممکن به آن‌ها کمک کرده باشد. هند همچنین ممکن است محاسبه کرده باشد که طا-لبان می‌توانند هند را در برابر افزایش خشونت در کشمیر توسط لشکر طیبه و جیش محمد و همچنین تهدید جهادی‌های فراملی، به ‌ویژه در زمانی که القاعده و داعش-شاخه خراسان هر دو پیام‌های ضد هندی خود را افزایش داده‌اند، از دهلی‌نو محافظت کند.
رابطه با هند این پوتانسیل را دارد که به کاهش انزوای دیپلماتیک حکومت طا-لبان کمک کند و درها را به روی کمک‌های اقتصادی مورد نیاز باز کند. به عنوان مثال، هند ممکن به زلزله‌زدگان کمک کند، کمک‌های غذایی را افزایش دهد و پروژه‌های زیربنایی را که در جمهوری سابق افغانستان جریان داشت، احیا کند. با توجه به رشد جیوپولیتیکی، هند ممکن حتی از کشورهای دیگر مانند روسیه، ایران و ایالات متحده بخواهد با طا-لبان همکاری کند. احتمالاً طا-لبان نیز امیدوارند که هند را از حمایت مقاومت مسلحانه معنادار منصرف کنند، به ‌ویژه به این دلیل که هند یکی از معدود بازیگران خارجی است که در تحریک مخالفان سیاسی در افغانستان موقعیت خوبی دارد.
اما تنش‌زدایی با هند خطراتی برای طا-لبان نیز به همراه دارد. اول و مهم‌تر از همه، دسترسی طا-لبان به هند احتمالاً خشم پاکستان را بر می‌انگیزد. واکنش عملی پاکستان ممکن است نشان دهد که گرمی روابط طا-لبان-هند در نهایت به نفع پاکستان در مشروعیت بخشیدن به حکومت طا-لبان باشد. با این حال، پاکستان تعامل هند را با افغانستان مجموع صفر می‌داند: هر دستاوردی برای هند باید لزوماً ضرری برای پاکستان باشد. اسلام‌آباد ممکن بر این باور باشد که دهلی‌نو در تلاش است از طا-لبان در برابر فشار پاکستان محافظت کند، به‌ ویژه در مورد حمایت طا-لبان از تحریک طا-لبان پاکستانی – گروهی که پاکستان با شواهد معتبر اندک مدت‌ها اصرار داشت از حمایت هند برخوردار است. دستگاه امنیتی پاکستان همچنین ممکن سرکوب واقعی لشکر طیبه و جیش محمد را از سوی طا-لبان، اقدامی علیه پاکستان و آسیب‌رساندن به انکار‌پذیری پاکستان از اقدام علیه این گروه‌ها ببیند. هند، به نوبه خود، ممکن محاسبه کند که پاکستان به دلیل مشکلات اقتصادی و انزوای بین‌المللی تحت فشار است و بعید است که با گرم شدن روابط هند-طا-لبان مقابله کند.
علاوه بر این، طا-لبان با پرداخت هزینه‌های اعتباری ناشی از ارتباط با حزب حاکم هند، حزب ملی‌گرای هندو بهاراتیا جاناتا، که سابقه طولانی در قاچاق سخنان ضد اسلامی دارد، مواجه است. رابطه قوی‌تر با هند همچنین می‌تواند واکنش نامطلوب تندروهای طا-لبان و سایر جهادی‌ها را در پی داشته باشد که ممکن انسجام طا-لبان را تحت فشار قرار دهد.
ایجاد اعتماد
برای هند، سوال کلیدی این است که چقدر باید در تضمین‌های ضد تروریزم طا-لبان متکی باشد. این گروه مانند مذاکرات قبلی‌اش با واشنگتن، احتمالاً سعی کرده به دهلی‌نو اطمینان دهد که از خاک افغانستان در حملات علیه هند استفاده نخواهد شد. با این حال، چنین تضمین‌هایی احتمالاً با اخطارهای کافی همراه خواهد بود تا به طور مؤثر به متحدان شبه‌نظامی طا-لبان – به‌ویژه القاعده شبه‌قاره هندAQIS – اجازه دهد تا از افغانستان به گونه‌ای عمل کنند که طا-لبان آن را انکار کنند. در گذشته، طا-لبان، حتی زمانی که با فشارهای عظیم روبرو شده بود، پیوسته نشان داده‌اند که بعید است به متحدان شبه‌نظامی خارجی خود روی آورند.

حتی اگر بتوان به نیات آن‌ها اعتماد کرد، توانایی طا-لبان برای مهار مؤثر گروه‌های شبه نظامی خارجی همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. سرکوب مداوم داعش شاخه خراسان از سوی طا-لبان که نتوانسته‌اند رقم مهمی را به دست آوردند، نشان می‌دهد که آن‌ها ممکن هنوز هم در انجام عملیات‌های هدفمند دچار مشکل هستند. به خصوص القاعده که روابط قوی با برخی از اعضای طا-لبان برقرار کرده است، زیرا با آن‌ها در عملیات علیه ارتش ایالات متحده، دولت سابق افغانستان و داعش شاخه خراسان همکاری کرده است. این روابط گذشته، سوالاتی را در مورد توانایی طا-لبان برای محافظت از حضور هند در افغانستان که هدف اصلی چندین گروه تروریستی است، مطرح می‌کند.
تعامل هند در حالی صورت می‌گیرد که جامعه بین‌المللی به منابع جدید اهرم‌های فشار علیه طا-لبان برای طیف وسیعی از اولویت‌ها نیاز دارد؛ و اگر طا-لبان نسبتاً به هند واکنش نشان دهند، خبر خوبی خواهد بود. علاوه بر این، اگر هند واقعاً بتواند پیمان ضد تروریزم را با طا-لبان علیه متحدان طا-لبان میانجی‌گری کند، این گام مثبت مهمی خواهد بود که می‌تواند کانالی را برای ایالات متحده جهت اعمال فشار بر طا-لبان علیه گروه‌های مورد نظر واشنگتن ایجاد کند. اما ورود مجدد هند به کابل همچنین این کشور را در معرض خطرات جدید امنیتی گسترده‌ای قرار می‌دهد، هم از نظر حملات مستقیم به منافع این کشور در افغانستان و هم از نظر پوتانسیل پیچیده کردن رقابت عمیق امنیتی هند-پاکستان در افغانستان. ایالات متحده باید با هند هماهنگی کند تا منافع ضد تروریزم ناشی از تعامل هند را به حداکثر برساند و در عین حال خطرات تنش‌های منطقه‌ای را مدیریت کند؛ امری که می‌تواند فوریت آجندای امنیتی هند-اقیانوسیه را منحرف کند.