معروف و منکر؛ تاملی بر نهادینه‌سازی حاکمیت طالبان
مترجم: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
خبرگزاری دید: با گذشت سه سال از به دست گرفتن قدرت، حکومت سرپرست با وجود برخی چالش ها، اکنون موقعیت نسبتاً بهتری برای تمرکز بر نهادینه کردن ساختار خود در این کشور دارد. قانون مفصل و دستورالعمل‌های دقیق، حتی با تجربه‌های روزمره که تحت گستره قوانین و مقررات قرار می‌گیرند، نشان‌دهنده نیاز آن‌ها به اعمال کنترل بر مردم است.
در ۳۱ جولای ۲۰۲۴، جریده رسمی امارت اسلامی افغانستان سند ۱۱۴ صفحه‌ای با ۳۵ ماده را منتشر کرد. این نخستین تلاش برای تدوین رهنمودهای وزارت امر به معروف و نهی از منکر و رسیدگی به شکایات و تشریح وظایف اعضای این وزارت‌خانه بود. با آن‌که رهنمودها و دستورات ذکر شده در این قانون طی سه سال گذشته تطبیق شده است، اما قانون مدون پس از تصویب هبت‌الله آخوندزاده مقام رهبری، منتشر شد. بعد از بروز درگیری‌ها در سایر نقاط جهان و خستگی روزافزون جامعه جهانی پس از پایان حضور ۲۰ ساله غرب، پرسش‌ها در مورد آینده زنان در افغانستان و نارضایتی‌های روزمره مردم این کشور به دست فراموشی سپرده شده است. با این حال، انتقال تدریجی طالبان از یک گروه شورشی به یک دستگاه رسمی حکومتی و نهادینه‌شدن سیاست‌های آن در داخل افغانستان همچنان تحولات مهمی است که توجه ما را به خود جلب می‌کند.
یوناما، در گزارشی که در جولای ۲۰۲۴ منتشر کرد، نقش رو به گسترش وزارت امر به معروف و وجود «فضای ترس» در افغانستان را توضیح داد. این وزارت وظیفه نظارت بر رفتار مردم و اجرای مجازات‌ها را بر عهده گرفته است. نقش گسترده و فراگیر آن از کمک به تدوین سیاست‌های جدید گرفته تا اجرا و تطبیق آن را شامل می‌شود. فعالیت‌های این وزارت به سه بخش تقسیم می‌شود: یک، بخش ملکی که با ۱۰ عضو در هر ولسوالی و در مکان‌های عمومی مستقر است و با مردم سروکار دارد و راهنمایی می‌کند. دوم، بخش نظامی که بر پرسونل نظامی نظارت می‌کند و بخش شکایات. فرمان جداگانه‌ای در مورد قانون رسیدگی به شکایات در نوامبر ۲۰۲۳ به تصویب رسید که شامل ثبت و حل هر گونه شکایت علیه مقامات طالبان بود.
هر ماه، یک هیئت سه نفره از ادارات دولتی و پایگاه‌های نظامی بازدید می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که اقدامات آن‌ها با معیارهای حکومت مطابقت دارد. بین ۱۵ آگست تا ۳۱ مارچ ۲۰۲۴، یوناما ۱ هزار و ۳۳ مورد استفاده از زور توسط اعضای ادارات ولایتی این وزارت را در برابر تخلفات ادعایی ثبت کرده است.
سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر، ابلاغ احکام و ترویج شریعت مطابق با تفسیر خود را به عنوان خط سرخ حکومت سرپرست دانسته است. به گفته طالبان، تعامل آن‌ها با جهان در «چارچوب اسلامی» اتفاق می‌افتد.
با آن‌که آن‌ها اعلام کرده‌اند نگرانی‌های مردم را می‌شنوند و حل و فصل خواهند کرد و اجرای آن آسان خواهد بود، اما هیچ‌کدام از این‌ها را نباید در ظاهر پذیرفت. حتی در شرایطی که جامعه بین‌المللی این قانون را محکوم کرده و شورای حقوق بشر سازمان ملل خواستار لغو آن شده است. سازمان ملل همچنان تصمیمش را برای تعامل با همه ذینفعان در افغانستان اعلام کرده است. پس از انتقادات یوناما، حکومت سرپرست از همکاری با یوناما خودداری کرده است.
در ارزیابی تلاش‌های دولت‌سازی طالبان، هارون رحیمی تصریح می‌کند که چگونه امارت، چه در حاکمیت اول و چه در دور دوم، یک ساختار سیاسی «تعین‌نشده» و «تئوریزه‌نشده» است؛ ساختاری که توزیع قدرت و سپس نهادینه‌سازی آن همیشه دشوار بوده است. این ماهیت موقت به این گروه اجازه می‌دهد تا از بروز اختلافات درون‌گروهی جلوگیری کند. در اپریل ۲۰۲۲، عبدالحکیم حقانی، سرپرست وزارت عدلیه طالبان، کتابی در مورد امارت با پیش‌گفتار خود امیر منتشر کرد. این کتاب حکومت را به دو گروه دسته‌بندی می‌کند – یکی بر اساس مالیات و دیگری بر اساس راهنمایی. حکومت سرپرست به عنوان مورد دوم در نظر گرفته می‌شود که در اهمیت فزاینده وزارت امر به معروف و نهی از منکر منعکس شده است.
این وزارت پیشرفت تدریجی داشته است. در ابتدا کم کار بود و تعداد زیادی از مناصب آن خالی بود. این خود یکی از دلایلی بود که این وزارت نتوانست دستوراتش را اجرا و تطبیق کند. در آخرین جلسه پاسخگویی، اعضای این وزارت اظهار داشتند که در حال حاضر نیروی کار ۷ هزار نفری دارند.
تسلط بیش از حد وزارت امر به معروف بر وظایف سایر وزارت‌خانه‌ها، انتقاد برخی وزارت‌خانه‌های دیگر طالبان را در پی داشت. به عنوان مثال، وزارت اطلاعات و فرهنگ به طور غیرمستقیم از سایر بخش‌ها خواست تا در این دستور دخالت نکنند و موضع خود را به عنوان تنها نهاد مدیریت امور رسانه‌ای در کشور تکرار کنند. در ماه مارچ، وقتی وزارت امر به معروف به مردانی که در حکومت کار می‌کردند دستور داد کلاه بپوشند و ریش بگذارند، بسیاری از اعضای طالبان مخالفت‌های‌شان را علناً مطرح کردند؛ امری که باعث شد اجرای این فرمان انعطاف‌پذیرتر شود.
نتیجه‌گیری
وزارت امر به معروف و نهی از منکر سفر طولانی در تاریخ پرفراز و نشیب افغانستان دارد که حفظ شده و به یکی از مهم‌ترین نهادهای حکومتی در امارت تبدیل شده است. برای امارت اسلامی، در شرایط کنونی، ارایه تصویر بیرونی انطباق و کارایی به‌خاطر نشان دادن میزان کنترول بر مردم، بسیار مهم تلقی می‌شود. با آن‌که تلاش قبلی طالبان برای «دولت‌سازی» نیز شکست خورده تلقی می‌شود، اما حتی در طول شورش خود، این گروه در مناطق تحت کنترلش، کمیسیون‌های امر به معروف و نهی از منکر ایجاد کرده بود. با گذشت سه سال از به دست گرفتن قدرت، امارت اسلامی اکنون موقعیت نسبتاً بهتری برای تمرکز بر نهادینه کردن ساختار خود در این کشور دارد، حتی با وجود برخی چالش‌ها. قانون مفصل و دستورالعمل‌های دقیق، حتی با تجربه‌های روزمره که تحت گستره قوانین و مقررات قرار می‌گیرند، نشان‌دهنده نیاز آن‌ها به اعمال کنترل بر مردم است.
نویسنده: شیوام شخاوت
منبع: بنیاد تحقیقاتی آبزرور – ORF
