گسترش اقتصادی و دیپلماتیک طالبان در آسیای مرکزی
خبرگزاری دید: پس از بازگشت به قدرت، طالبان دیپلماسی اقتصادی را در پیش گرفته‌اند و با اطمینان دادن به همسایگان آسیای مرکزی در مورد امنیت مرزی، بر گسترش تجارت تاکید کرده‌اند. این تغییر باعث شده که افغانستان از تجارت وابسته به پاکستان فاصله گرفته و روابطش را با آسیای مرکزی و روسیه تقویت کند.
پس از حملات ۱۱ سپتمبر، نیروی بین‌المللی کمک به امنیت (ISAF) به رهبری ایالات متحده وارد افغانستان شد و کشورهای آسیای مرکزی با ارایه حمایت نظامی، دسترسی جاده‌ای و فضای هوایی، با امریکا همسو شدند. در ابتدا، این کشورها مخالف طالبان بودند و از جنبش‌های ضد طالبان حمایت می‌کردند. اما با گذشت زمان و تغییر راهبرد طالبان، به‌ویژه کاهش حمایت آشکار از گروه‌های تندرو آسیای مرکزی، برخی کشورهای منطقه موضع خود را در قبال افغانستان به حالت بی‌طرفی تغییر دادند.
در جریان روند صلح دوحه، هیئت‌های نمایندگی کشورهای آسیای مرکزی چندین نشست با تیم مذاکره‌کننده طالبان برگزار کردند و زمینه را برای روابط پسا خروج امریکا فراهم ساختند. وقتی که نیروهای امریکایی در آگست ۲۰۲۱ از افغانستان خارج شدند، طالبان بار دیگر قدرت را در دست گرفتند و این امر نگرانی‌های امنیتی کشورهای همسایه آسیای مرکزی را برانگیخت. این تغییر قدرت، بازیگران منطقه‌ای را وادار کرد تا رویکرد خود را بازنگری کرده و میان خطرات امنیتی و منافع اقتصادی و جیوپولیتیکی تعادل برقرار کنند.
با وجود این نگرانی‌ها، بیشتر کشورهای آسیای مرکزی سفارت‌های‌شان را در کابل باز نگه داشتند و تعاملات سیاسی و اقتصادی و پروژه‌هایی مانند گسترش زیرساخت‌های حمل‌ونقل از جمله راه‌آهن مزارشریف-هرات-قندهار (به طول هزار و ۴۶۸ کیلومتر) در ماه می ۲۰۲۳ تایید شد و ساخت راه‌آهن اسپین بولدک-قندهار که قرار است آسیای مرکزی را به آسیای جنوبی متصل کند، اعلام شد.
در همین راستا، کشورهای آسیای مرکزی تعاملات و روابط دیپلماتیک خود را در زمینه‌های مختلف گسترش دادند و نمایندگان‌شان را به کابل فرستادند.
روابط ترکمنستان با طالبان
ترکمنستان که به‌طور سنتی سیاست بی‌طرفانه دارد، از دهه ۱۹۹۰ روابط نزدیکی با طالبان داشته است. این کشور یکی از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان نفت و گاز افغانستان است و ارزش تجارت دوجانبه بیش از ۵۰۰ میلیون دالر برآورد می‌شود. سرمایه‌گذاری ترکمنستان در افغانستان بیش از ۱.۵ میلیارد دالر است که شامل پروژه‌هایی مانند خط لوله گاز تاپی (ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند) می‌شود.
روابط تاجیکستان با طالبان
تاجیکستان که هزار و ۳۶۰ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد، در ابتدا مخالف سرسخت طالبان بود و بر ایجاد دولت فراگیر با حضور اقوام و زنان تاکید داشت. شخصیت‌های ضد طالبان در تاجیکستان گردهم آمدند و این موضوع باعث اعتراض کابل شد. با این حال، همکاری اقتصادی بین دو کشور ادامه یافت و صادرات برق تاجیکستان به افغانستان حفظ شد.
در سپتمبر ۲۰۲۳، پنج بازار مرزی مشترک میان دو کشور افتتاح شد و پروژه راه‌آهن جلال‌الدین محمد بلخی-بندر شیرخان که اولین‌بار در سال ۲۰۱۹ امضا شده بود، از سر گرفته شد و ارتباط افغانستان با آسیای مرکزی را بهبود بخشید. تجارت دوجانبه در سال ۲۰۲۴ به ۱۲۰ میلیون دالر رسید.
دیدار غیررسمی میان مقامات امنیتی تاجیکستان و طالبان در ماه‌های اخیر نشانه‌ای از گرم شدن روابط میان دو طرف بود.
روابط قرقیزستان با طالبان
قرقیزستان، نگران حقوق اقلیت قرقیزهای افغانستان در منطقه پامیر، از اولین کشورهایی بود که با طالبان تماس برقرار کرد. در سپتمبر ۲۰۲۱، معاون رییس شورای امنیت قرقیزستان، با وزیر خارجه طالبان دیدار کرد.
مذاکرات در مورد تجارت و ترانزیت ادامه یافت و قرقیزستان به‌عنوان مسیر ترانزیتی کالاهای افغانستان به چین نقش مهمی ایفا کرد. همچنین، قرقیزستان یکی از کشورهای کلیدی در پروژه انتقال برق کاسا-۱۰۰۰ است.
در سپتمبر ۲۰۲۴، رییس کابینه قرقیزستان با نمایندگان طالبان دیدار کرد و علاقه‌مندی‌شان را به گسترش همکاری‌ها در زمینه تجارت، حمل‌ونقل، انرژی و کشاورزی ابراز داشت. برخی قرقیزهای افغان، که با مشکلات اقتصادی و کمبود فرصت‌های آموزشی مواجه هستند، از قرقیزستان درخواست اسکان مجدد کرده‌اند. در پاسخ، طالبان به‌تازگی “ولسوالی پامیر” را برای اقلیت قرقیز تاسیس کرده‌اند.
نتیجه‌گیری
برای درک بهتر نقش طالبان در آسیای مرکزی، بررسی تعادل میان چین و روسیه ضروری است؛ دو قدرت منطقه‌ای که منافع متفاوتی در افغانستان دارند.
چین به دنبال ثبات در افغانستان برای تامین امنیت مسیرهای تجاری‌اش تحت طرح کمربند و جاده (BRI) و جلوگیری از گسترش افراط‌گرایی به اویغورهای سین‌کیانگ است.
روسیه تمرکزش را بر مدیریت تهدیدات امنیتی از افغانستان به آسیای مرکزی تعییر داده است.
طالبان، به‌عنوان یک حکومت حائل (Buffer State)، این موقعیت را برای تعامل دیپلماتیک با هر دو قدرت و ایفای نقش کلیدی در امنیت منطقه‌ای به کار گرفته‌اند.
پس از بازگشت به قدرت، طالبان دیپلماسی اقتصادی را در پیش گرفته‌اند و با اطمینان دادن به همسایگان آسیای مرکزی در مورد امنیت مرزی، بر گسترش تجارت تاکید کرده‌اند. این تغییر باعث شده که افغانستان از تجارت وابسته به پاکستان فاصله گرفته و روابطش را با آسیای مرکزی و روسیه تقویت کند.
طالبان با استفاده از موقعیت جغرافیایی افغانستان، تفاهم‌نامه‌هایی برای توسعه زیرساخت‌ها، از جمله خطوط آهن و دهلیزهای ترانزیتی امضا کرده‌اند و از سرمایه‌گذاری‌های منطقه‌ای روی پروژه‌های بزرگ استقبال می‌کنند.
کشورهای آسیای مرکزی در حال متعادل‌سازی تعامل خود با افغانستان هستند، در حالی که منافع خود را تامین می‌کنند. با این حال، خطرات امنیتی مداوم، تغییرات احتمالی در رهبری طالبان و فشارهای جیوپولیتیکی خارجی می‌توانند راهبرد تعامل این منطقه را تغییر دهند. تحولات آینده، مانند افزایش همکاری‌های اطلاعاتی یا تغییرات در همگرایی اقتصادی جهانی، ممکن است نقش منطقه‌ای افغانستان را بیشتر تحت تاثیر قرار دهد.
ترجمه و تلخیص: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: آیگریم تورگنبایوا و فیاض‌الدین
منبع: مقاله‌های تحلیلی – Analytical Articles