خبرگزاری دید: بسیاری از حملات ضدهند در افغانستان به شبکه حقانی نسبت داده شده است؛ جناحی که روابط نزدیکی با سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (ISI) دارد. از این منظر، گفتگوی هند با امیرخان متقی – یکی از چهرههای شاخص دفتر سیاسی طالبان در دوحه – احتمالاً به ایجاد کانالهای دیپلماتیک میان هند و طالبانِ میانهروتر کمک کرده است.
سفر چهار روزه امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان افغانستان، به دهلینو را میتوان بالاترین سطح از تعامل میان طالبان و هند از زمان تسلط این گروه بر کابل در ۲۰۲۱ دانست.
برای دهلینو، روند تدریجی تعامل با طالبان، بیش از هر چیز از دیپلماسی عملگرایانه و مهمتر از آن، تلاشی حسابشده برای بازپسگیری فضای راهبردی در افغانستان سرچشمه میگیرد.
در ۱۰ اکتوبر، طالبان و هند بیانیهای مشترک صادر کردند که نشانگر تغییری در رویکرد هند از سیاست مبتنی بر ارزشها و حمایت از نظام جمهوری، به سیاستی مبتنی بر منافع بود؛ تغییری که نسبت به مواضع پیشین هند در دوران دولتهای مورد حمایت غرب در کابل، چشمگیر است.
با دیدار مستقیم از وزیر خارجه حکومت موقت طالبان، دهلینو عملاً سطحی از شناسایی دفاکتوی حکومت کنونی طالبان را بهرسمیت میشناسد.
در مرکز این توافق، سه محور اصلی دیده میشود: تضمینهای بشردوستانه، تعاملات اقتصادی، و تعهد امنیتی طالبان مبنی بر جلوگیری از استفاده از خاک افغانستان برای اقدامات ضدهند از سوی گروههای تروریستی.
بیانیه همچنین بر تداوم کمکهای توسعهای هند و تمایل این کشور برای سرمایهگذاریهای تازه بهویژه در بخش معدن افغانستان تأکید دارد. این موضع در واقع نشان میدهد که هند، امنیت ملی و منافع اقتصادی خود را بر اعتراض ایدیولوژیک نسبت به شیوه حکومت طالبان ترجیح داده است.
برای هند، افغانستانی باثبات و دوست، عنصری کلیدی در سیاست «اتصال به آسیای مرکزی» است؛ سیاستی که هدف آن دسترسی به کشورهای غنی از منابع انرژی در آسیای میانه است.
در این چارچوب، بندر چابهار در ایران – پروژهای که هند سرمایهگذاری چشمگیری در آن کرده است – بهعنوان مسیر ترانزیتی جایگزین پاکستان برای دسترسی به افغانستان نقش محوری دارد.
در همین راستا، تعامل اخیر هند و طالبان پیامی آشکار دارد: هند بار دیگر به بازی افغانستان بازگشته است، اما اینبار قوانین را اسلامآباد نمینویسد.
با این حال، برخلاف توافقهای دوران جمهوری پیشین افغانستان که در قالب «شراکت استراتژیک» و بر پایه ارزشهای مشترک دموکراتیک و حمایت از جامعهای کثرتگرا تدوین میشد، بیانیه جدید هیچ اشارهای به حقوق زنان، حمایت از اقلیتها یا ضرورت حکومت فراگیر ندارد — نشانهای روشن از اینکه در مرحله تازه روابط هند و افغانستان، عملگرایی جیوپولیتیک جای دیپلماسی ارزشی را گرفته است.
زاویه پاکستان
این دیدار دوجانبه پیامی دووجهی به پاکستان ارسال میکند:
از یکسو، نشاندهنده تلاش طالبان برای تنوعبخشی به سیاست خارجی و کاهش وابستگی تاریخی به اسلامآباد است؛ از سوی دیگر، برای هند فرصتی است تا اعتمادسازی با طالبان را آغاز کند — گروهی که شاخههای تندرو آن در گذشته متهم به حمله علیه اتباع و منافع هند در افغانستان بودهاند.
بسیاری از حملات ضدهند در افغانستان به شبکه حقانی نسبت داده شده است؛ جناحی که روابط نزدیکی با سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (ISI) دارد. از این منظر، گفتگوی هند با امیرخان متقی – یکی از چهرههای شاخص دفتر سیاسی طالبان در دوحه – احتمالاً به ایجاد کانالهای دیپلماتیک میان هند و طالبانِ میانهروتر کمک کرده است.
نکته کلیدی در بیانیه مشترک، محکومیت صریح حمله در منطقه پهلگام (جامو و کشمیر) در اپریل گذشته از سوی طالبان است؛ موضعی که ضمن تأیید تمامیت ارضی هند، مستقیم روایت اسلامآباد درباره کشمیر را به چالش میکشد.
از منظر جغرافیایی و راهبردی، روابط دوستانه میان افغانستان و هند همواره منبع نگرانی برای پاکستان بوده است. حمایت تاریخی اسلامآباد از طالبان در واقع تلاشی برای تضمین وجود یک دولت همسو در کابل بود تا از محاصره استراتژیک پاکستان جلوگیری کند. اکنون، طالبانی که به هند نزدیک میشود، میتواند این اضطرابها را دوچندان کند.
این تحولات همزمان است با افزایش تنش میان طالبان و پاکستان در سالهای اخیر؛ از جمله درگیریهای مرزی در امتداد خط دیورند در ۱۱ اکتوبر که منجر به تلفات از دو طرف شد.
ریشه این تنشها در امتناع طالبان از مهار فعالیتهای گروه تحریک طالبان پاکستان (TTP) نهفته است؛ گروهی که مسئول حملات مکرر تروریستی در مناطق قبایلی پاکستان شناخته میشود.
هرچند همزمانی درگیریهای مرزی با سفر متقی به هند قابل توجه است، اما نباید آن را بیش از حد معنادار دانست، زیرا نیروی هوایی پاکستان پیشتر نیز مواضع ادعایی تیتیپی در خاک افغانستان را هدف قرار داده بود.
نگرانیهای پاکستان همچنین به مسئله حساس کمربند پشتوننشین بازمیگردد، زیرا نزدیکی طالبان با هند میتواند ملیگرایی پشتونها را تقویت کرده و روایت همبستگی دینی اسلامآباد با کابل را تضعیف کند.
با این حال، انتظار میرود دو کشور از تشدید نظامی پرهیز کنند، بهویژه با توجه به ظرفیت محدود نظامی و منابع محدود طالبان. با وجود این، چالشهای امنیت داخلی پاکستان در آینده نزدیک ادامه خواهد داشت؛ چالشهایی ناشی از فعالیت گروههای اسلامگرا و جداییطلب بلوچ در مناطق پیرامونی.
پیامدهای منطقهای
زمانبندی این دیدار با تحولات عمده در منطقه همزمان است. روابط پاکستان و بنگلادش پس از برکناری شیخ حسینه، نخستوزیر نزدیک به هند، و روی کار آمدن محمد یونس، رئیس دولت موقت، بهبود یافته است.
در همین حال، جایگاه پاکستان در سطح بینالمللی نیز با توافق دفاعی تازه با عربستان سعودی و نزدیکی دوباره به دولت دونالد ترامپ در آمریکا تقویت شده است.
از سوی دیگر، هند افغانستان را اکنون بهعنوان حلقهای کلیدی برای اتصال به آسیای مرکزی و گشودن مسیرهای تجاری جایگزین در برابر طرحهای چین و پاکستان در قالب «دهلیز اقتصادی چین–پاکستان» (CPEC) میبیند.
چنین تعاملاتی بخشی از فرآیند تدریجی عادیسازی روابط میان طالبان و هند محسوب میشود، اما شناسایی رسمی حکومت طالبان از سوی دهلینو هنوز دور از انتظار است.
مترجم: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید
نویسنده: ایشواریا سوناوانه
منبع: اندیتیوی – NDTV