تغییرات جیوپولیتیکی و نظم جهانی در حال تحول

ترجمه و تلخیص: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید

در حالی که جهان با تغییرات چشمگیر تحرکات قدرت جهانی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، دو رویداد محوری چشم‌انداز جهانی را تغییر داده است: خروج آشفته ایالات متحده از افغانستان و عملیات نظامی روسیه در اوکراین. این حوادث باعث گمانه‌زنی‌های بسیار در مورد افول رهبری امریکا و ظهور بالقوه نظم جهانی چند‌قطبی شده است.

سفر سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه به مقر سازمان ملل و سخنرانی‌اش در شورای امنیت این سازمان به تاریخ ۱۶ جولای ۲۰۲۴ و پیشنهاد آتی وی به سازمان ملل برای نظم جهانی عادلانه و معادله جدید امنیت جهانی، اقدامی جسورانه برای رسیدگی به عدم تعادل در نظام فعلی بین‌الملل است.

صحنه دراماتیک عقب‌نشینی ایالات متحده از افغانستان در تابستان ۲۰۲۱ در را به روی بحث‌ها در مورد کاهش نفوذ امریکا باز کرد. این رویداد که یادآور خروج امریکا از ویتنام در سال ۱۹۷۳ است، بحث‌هایی را در مورد پایان جهان تک‌قطبی دامن زد.

بحران در اروپای شرقی نیز این گمانه‌زنی‌ها را تشدید کرده است. این عملیات نظامی نشان‌دهنده شدیدترین درگیری نظامی در اروپا از زمان جنگ سرد است و به “لحظه ۱۱ سپتمبر” این قاره تشبیه شده است. این بحران بلافاصله پس از شکست امریکا در افغانستان دنبال شد و الگوی گسترده‌تری از تغییر قدرت جهانی را نشان داد.

از لحاظ استراتژیک، چین و روسیه خود را برای این دوره جدید در روابط بین‌الملل آماده کرده‌اند. در ۴ فبروری ۲۰۲۲، پوتین و شی پس از دیدار بیانیه‌ مشترکی صادر کردند و اعلام نمودند که روابط بین‌الملل وارد دوره جدیدی می‌شود. آن‌ها نسبت به (آسترالیا، بریتانیا و ایتلاف ایالات متحده) ابراز نگرانی کرده و استدلال کردند که این امر می‌تواند جرقه رقابت تسلیحاتی و افزایش خطرات اشاعه هسته‌ای را در منطقه شدت دهد.

بیانیه مشترک آن زمان بر تعهد دو کشور به چندقطبی، همکاری منطقه‌ای و وابستگی متقابل اقتصادی با نقش محوری سازمان ملل و شورای امنیت تاکید کرد. این بیانیه درست ۲۰ روز قبل از عملیات روسیه در اوکراین بیان شد که نشان دهنده همکاری نزدیک پوتین و شی است.

در سال ۲۰۱۷، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در جریان مجمع امنیتی مونیخ، خواستار نظم نوین جهانی “بدون تحت سلطه کشورهای غربی” شد و از رابطه “عملی” با ایالات متحده و یک ساختار بین‌المللی دموکراتیک و عادلانه حمایت کرد؛ که آن را “نظم پساغربی” خواند.

در ۱۴ جون ۲۰۲۴، رییس جمهور پوتین در سخنرانی مهمی در وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که مدل کنونی امنیت جهانی غرب سقوط کرده است و توسعه یک ساختار جدید و پایدارتر با همکاری روسیه ضروری است. این بیانیه منعکس‌کننده تغییر عمیق در چشم‌انداز امنیت بین‌المللی است و قصد روسیه برای ایفای نقش محوری در شکل دادن به نظم جدید را نشان می‌دهد.

پوتین تاکید کرد: «بدیهی است که ما شاهد فروپاشی ساختار امنیتی یورو آتلانتیک هستیم. امروز وجود ندارد، اساساً باید از نو ایجاد شود.» این ادعای جسورانه بر شکست محسوس چارچوب امنیتی موجود تأکید می‌کند که از زمان پایان جنگ سرد تحت سلطه قدرت‌های غربی بوده است.

پوتین خاطرنشان کرد که جهان به دلیل کمبودی‌های ساختار فعلی به “نقطه بی‌بازگشت” رسیده است. وی بر لزوم تلاش مشترک برای ایجاد یک ساختار امنیتی جدید تاکید کرد.

این فراخوان، تمایل روسیه را برای شریک ساختن طیف وسیعی از کشورها در ایجاد یک چارچوب امنیتی که از مرزهای جیوپولیتیک سنتی فراتر می‌رود، برجسته می‌کند.

محور چشم‌انداز پوتین، گنجاندن کشورهای اروپایی و ناتو در توسعه این معماری جدید امنیتی است.

تاکید پوتین بر واقعیت‌های جغرافیایی این نکته را بیشتر تقویت می‌کند: “ما در یک قاره زندگی می کنیم. مهم نیست که چه اتفاقی بیفتد، شما نمی‌توانید جغرافیا را تغییر دهید، ما مجبور خواهیم بود با هم زندگی کنیم و با هم کار کنیم.”

این تصدیق عملی به هم پیوستگی کشورهای اوراسیا را نشان می‌دهد مبنی بر این‌که همکاری متقابل نه تنها مطلوب بلکه اجتناب‌ناپذیر است.

فروپاشی مدل امنیتی تحت رهبری غرب و درخواست برای نظم جدید نشان‌دهنده نارضایتی گسترده‌تر نسبت به وضعیت موجود است. این نارضایتی به روسیه محدود نمی‌شود. سایر قدرت‌های در حال ظهور و حتی برخی از متحدان غرب نیز ممکن در مورد کارآمدی و عادلانه بودن ساختار موجود نگرانی مشترک داشته باشند.

جو جیوپولیتیک کنونی که با موضع تقابلی ناتو و اتحاد رو‌به‌رشد روسیه و چین مشخص شده است، بر ضرورت بازنگری امنیت جهانی تاکید دارد. دورنمای تشدید رقابت تسلیحاتی، به‌ویژه با استقرار احتمالی سلاح‌های هسته‌ای، وضعیت را پیچیده‌تر و نیاز به یک چارچوب امنیتی باثبات و فراگیر را برجسته می‌کند.

برخی ناظران معتقدند که پوتین آغازگر چالش نظم جهانی است، در حالی که برخی دیگر معتقدند چین نقش تعیین کننده‌ای در شکل دادن به آن خواهد داشت. استراتژی‌های چین، به‌ویژه سیاست‌های خارجی، چشم‌انداز یک نظم بین‌المللی جایگزین و برنامه‌های اقتصادی بلندپروازانه، به‌طور چشمگیر بر دورنمای نظم جدید جهانی تأثیر خواهند گذاشت. از آنجایی که روسیه از نظر اقتصادی به شدت به چین وابسته می‌شود، پکن صدای انتقادی در ساختار بین‌المللی در حال ظهور خواهد داشت.

اتحاد استراتژیک چین و روسیه، همراه با کاهش نفوذ امریکا، نشان‌دهنده دگرگونی عمیق در پویایی قدرت جهانی است. با آشکار شدن این تغییرات، جامعه بین‌الملل باید در دنیایی پیچیده و چندقطبی حرکت کند که در آن اتحادهای قدیمی مورد آزمایش قرار می‌گیرند و مشارکت‌های جدید شکل می‌گیرند. سرنوشت نظم جهانی اکنون به تعامل بین این قدرت‌های در حال ظهور و ساختارهای موجود حاکمیت بین‌المللی بسته است.

شهاب المکاله

اردن تایمز –  Jordan Times