سدسازی روی دریای کنر؛ پیامدها برای پاکستان

مترجم: سیدطاهر مجاب – خبرگزاری دید

خبرگزاری دید: نگرانی پاکستان در مورد حوض رودخانه کابل فقط به رودخانه کنر محدود نمی‌شود. این کشور در گذشته در مورد پروژه‌های ذخیره‌سازی و انحراف آب رودخانه اصلی کابل نیز به طور جدی ابراز نگرانی کرده است. پاکستان از آب رودخانه کابل برای تولید برق و آبیاری ایالت خیبر پختونخوا که هم مرز با افغانستان است، استفاده می‌کند.

وزارت انرژی و آب طالبان به تازگی اعلام کرده است که یک شرکت چینایی برای سرمایه‌گذاری در سه بند بزرگ رودخانه کنر با ظرفیت جمعی تولید بیش از ۲ هزار مگاوات برق، علاقه‌مندی نشان داده است. رودخانه کنر سهم قابل توجهی در رودخانه کابل دارد که یکی از مهم‌ترین پنج رودخانه اصلی این کشور به‌شمار می‌رود. این رودخانه همچنین دارای این وجه تمایز است که از پاکستان سرچشمه می‌گیرد – جایی که به رودخانه چترال معروف است – و پس از طی نمودن حدود ۳۰۰ مایل به رودخانه اصلی کابل پیوسته و دوباره به پاکستان برمی‌گردد. بنابراین، پاکستان نه تنها از رود کنر، بلکه در کل از حوضه رودخانه کابل مستفید می‌شود.
در گذشته، پاکستان به هر طرحی از سوی افغانستان جهت ساخت سد بر روی رود کنر واکنش جدی نشان داده است. به عنوان مثال، زمانی که طالبان در ماه جنوری ساخت بند بر روی این رودخانه را اعلام کرد، برخی مقامات پاکستانی آن را “اقدامی خصمانه علیه پاکستان” نامیدند. اکنون که یک مقام طالبان از ساخت سه بند خبر داده است – و آن هم با سرمایه‌گذاری شرکت چینایی، کشوری که یکی از قوی‌ترین شرکای امنیتی و اقتصادی پاکستان است – پاکستان این را نادیده نخواهد گرفت.
نگرانی پاکستان در مورد حوض رودخانه کابل فقط به رودخانه کنر محدود نمی‌شود. این کشور در گذشته در مورد پروژه‌های ذخیره‌سازی و انحراف آب رودخانه اصلی کابل نیز به طور جدی ابراز نگرانی کرده است. پاکستان از آب رودخانه کابل برای تولید برق و آبیاری ایالت خیبر پختونخوا که هم مرز با افغانستان است، استفاده می‌کند. اسلام‌آباد همچنین نگرانی‌‌اش را در مورد ساخت بند شاه‌توت در چهار آسیاب کابل ابراز کرده که هدف آن تامین آب شهر کابل است.
از سویی هم، همکاری هند با کابل برای ساخت بند در افغانستان، مسایل را برای پاکستان پیچیده‌تر می‌کند. پس از تکمیل موفقیت‌آمیز بند سلما بر روی رودخانه هریرود در هرات، که به بند دوستی افغانستان-هند نیز معروف است، هند در جنوری ۲۰۲۱، برای ساخت بند شاه‌توت به افغانستان کمک کرد. هند یک تیم فنی را برای ارزیابی وضعیت پروژه‌های تحت حمایت هند در افغانستان تا اواخر جون ۲۰۲۲ فرستاد و همچنان برای تکمیل پروژه‌های آبی، از جمله پروژه‌های حوضه رودخانه کابل، با حکومت طالبان در تماس است. با توجه به رقابت طولانی‌مدت هند-پاکستان، دخالت هند در رابطه به آب بعد درگیری منطقه‌ای را بین افغانستان-پاکستان برجسته می‌کند.
با این وجود، حکومت طالبان افغانستان پروژه‌های آبی را در اولویت قرار داده است، زیرا منابع آبی محدود و در عین حال کم استفاده افغانستان تحت فشار شدید ناشی از تغییرات اقلیمی، تغییرات جمعیتی و اثرات بلندمدت درگیری‌های نظامی و بی‌ثباتی سیاسی قرار دارد. حکومت طالبان به کار روی بند پاشدان بر روی رودخانه هریرود در ولایت هرات با ظرفیت ذخیره‌سازی ۴۵ میلیون متر مکعب آب، آبیاری ۱۳ هزار هکتار زمین و تولید ۲ میگاوات برق ادامه داده است.
طالبان همچنین کار ساخت و ساز پروژه کانال قوش تپه را در شمال افغانستان در مارچ ۲۰۲۲ از سر گرفت تا بهره‌وری کشاورزی در منطقه را افزایش دهد.
حکومت طالبان تلاش‌هایی برای هماهنگی با مقامات مربوطه ازبیکستان انجام داده است، اما جزئیات هنوز مشخص نیست.
در حالی که تلاش‌های طالبان در استفاده از منابع آبی افغانستان در بحبوحه تغییرات آب و هوایی و کمبود آب قابل درک است، اما ترس پاکستان نیز کم و بیش قابل درک است. فقدان یک چارچوب کاری در زمینه تقسیم آب بین افغانستان و پاکستان، پویایی موجود روابط را پیچیده می‌سازد، که شامل نگرانی‌ها در زمینه تروریزم، پناهجویان، اختلافات مرزی، مسائل تجاری و دیپلماتیک دوجانبه می‌شود. بنابراین، هر بحران مرتبط با آب به احتمال زیاد تحرکات نامتوازن دو کشور را نیز تحریک می‌کند.
با این همه، در حالی که تلاش‌های قبلی تاکنون نتیجه مشخصی در زمینه تقسیم آب نداشته است، اما مشارکت یک شرکت چینایی در ساخت سد روی رودخانه کنر می‌تواند نقطه شروع یک همکاری هدفمندتر و سودمندتر برای استفاده مشترک از آب و قدرت در رودخانه کابل باشد. از آنجایی که اشتراک‌گذاری آب، موضوع فنی است که نیاز به حقایق علمی به‌روز دارد، اولین گام می‌تواند جمع‌آوری اطلاعات مشترک در مورد اقلیم، هایدرولوژی و مدیریت منابع آب در حوضه رودخانه کابل باشد تا گفت‌وگو در مورد هماهنگی اشتراک‌گذاری آب فرامرزی آغاز گردد.
این را می‌توان با ایجاد مکانیزم‌های نهادی مشترک  بین افغانستان-پاکستان و از طریق کمیته فنی برای جمع‌آوری داده‌ها پیگیری کرد تا تمرکز از پروژه‌های یکجانبه روی منابع مشترک، به سمت پروژه‌های مشترک حرکت کند. پس از درک منافع می‌توان یک معاهده تقسیم آب بین افغانستان و پاکستان بر اساس معاهده آب‌های سند تدوین کرد.

این رویکرد، همگام با توصیه‌های متخصصان عمل کرده و چارچوبی برای تغییر تضادها به همکاری پایدار خواهد بود که به جای منابع مشترک روی منافع مشترک تمرکز خواهد کرد.

نویسنده: آریش خان

منبع: دیپلمات – Diplomat